7 obowiązków pracodawcy związanych z ochroną pracowników przed kleszczami

Niewidzialne zagrożenie czyhające w trawie i zaroślach to dla wielu pracowników codzienność. Kleszcze, choć niewielkie, mogą przenosić poważne choroby, stanowiąc realne ryzyko dla zdrowia i bezpieczeństwa osób wykonujących pracę na świeżym powietrzu. Jako odpowiedzialny pracodawca, masz kluczową rolę w minimalizowaniu tego zagrożenia.

Ochrona pracowników przed kleszczami: dlaczego to takie ważne?

Praca w lesie, ogrodnictwo, utrzymanie terenów zielonych, budownictwo czy nawet inspekcje infrastruktury – wiele zawodów naraża pracowników na kontakt z kleszczami. Zmiany klimatyczne sprzyjają rozprzestrzenianiu się tych pajęczaków, zwiększając ryzyko zachorowań na boreliozę, kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) i inne mniej znane choroby. Borelioza, jeśli nieleczona, może prowadzić do przewlekłych problemów stawowych, neurologicznych i kardiologicznych, natomiast KZM jest groźną chorobą wirusową atakującą układ nerwowy, która w ciężkich przypadkach może skutkować trwałym inwalidztwem, a nawet śmiercią. Dlatego proaktywne podejście do ochrony jest nie tylko obowiązkiem prawnym, ale przede wszystkim moralnym.

7 kluczowych obowiązków pracodawcy

Zgodnie z polskim prawem pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W kontekście zagrożenia kleszczami, przekłada się to na szereg konkretnych działań.

1. Ocena ryzyka zawodowego

Pierwszym i fundamentalnym krokiem jest szczegółowa ocena ryzyka. Pracodawca musi zidentyfikować stanowiska pracy oraz obszary, w których istnieje prawdopodobieństwo kontaktu z kleszczami. Należy uwzględnić pory roku (największa aktywność kleszczy to wiosna i lato, ale mogą być aktywne także jesienią), charakter wykonywanych zadań oraz lokalizację. Przykład: Pracownik leśny ma znacznie wyższe ryzyko niż pracownik biurowy, ale nawet osoby pracujące w parkach miejskich lub na niekoszonych terenach zielonych są narażone.

2. Informowanie i szkolenie pracowników

Pracodawca ma obowiązek przekazać pracownikom kompleksową wiedzę na temat zagrożeń związanych z kleszczami. Szkolenia powinny obejmować:

• Jakie choroby przenoszą kleszcze i jakie są ich objawy.
• Jak skutecznie zapobiegać ukąszeniom (np. odpowiedni ubiór).
• Jak prawidłowo i bezpiecznie usuwać kleszcze.
• Co robić po ukąszeniu (kiedy zgłosić się do lekarza, na co zwracać uwagę).

Ciekawostka: Kleszcze nie spadają z drzew! Najczęściej bytują w niskiej roślinności, na wysokości do 1,5 metra, czekając na żywiciela.

3. Zapewnienie środków ochrony indywidualnej (ŚOI)

Tam, gdzie ryzyko jest wysokie, pracodawca musi zapewnić pracownikom odpowiednie ŚOI. Może to obejmować:

• Odzież ochronną: długie rękawy i nogawki, najlepiej jasne kolory (łatwiej zauważyć kleszcza), szczelne mankiety i nogawki.
• Repelenty: środki odstraszające kleszcze, zawierające substancje takie jak DEET, ikarydyna czy IR3535. Ważne, aby były to preparaty o potwierdzonej skuteczności i stosowane zgodnie z instrukcją.

Konieczne jest również przeszkolenie w zakresie prawidłowego używania i konserwacji tych środków.

4. Stosowanie środków ochrony zbiorowej i organizacyjnych

Oprócz indywidualnych środków, pracodawca powinien rozważyć działania na poziomie organizacji pracy i otoczenia. Mogą to być:

• Regularne koszenie traw i usuwanie zarośli na terenach pracy.
• Planowanie pracy w godzinach mniejszej aktywności kleszczy, jeśli to możliwe.
• Wyznaczanie bezpiecznych ścieżek dostępu do miejsc pracy.
• Zapewnienie dostępu do bieżącej wody i mydła w celu szybkiej higieny.

Te działania zmniejszają ogólne ryzyko dla wszystkich pracowników.

5. Opracowanie procedur postępowania po ukąszeniu

Pracodawca musi stworzyć i wdrożyć jasne procedury, co należy zrobić w przypadku ukąszenia przez kleszcza. Powinny one zawierać:

• Instrukcje dotyczące natychmiastowego usunięcia kleszcza.
• Wskazówki, kiedy i gdzie pracownik powinien zgłosić się po pomoc medyczną.
• Informacje o możliwości wykonania badań diagnostycznych.
• Zobowiązanie do monitorowania stanu zdrowia pracownika po incydencie.

Szybka reakcja po ukąszeniu znacząco zmniejsza ryzyko rozwoju choroby.

6. Zapewnienie nadzoru zdrowotnego i profilaktyki

W niektórych przypadkach, szczególnie dla pracowników narażonych na wysokie ryzyko, pracodawca może być zobowiązany do zapewnienia dodatkowej profilaktyki. Mowa tu przede wszystkim o możliwości szczepień ochronnych przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM). Choć szczepienia są dobrowolne, pracodawca powinien informować o ich dostępności i korzyściach, a w uzasadnionych przypadkach nawet je finansować. Regularne badania lekarskie również powinny uwzględniać specyfikę zagrożeń.

7. Dokumentowanie i raportowanie incydentów

Każde ukąszenie przez kleszcza, które miało miejsce w czasie pracy, powinno być odpowiednio udokumentowane. Prowadzenie rejestru incydentów pozwala na monitorowanie skuteczności wprowadzonych środków ochrony, identyfikowanie najbardziej ryzykownych obszarów i pór roku, a także na szybką reakcję w przypadku rozwoju choroby. Jest to również podstawa do ewentualnego uznania choroby za chorobę zawodową.

Ochrona pracowników przed kleszczami to złożone zadanie, które wymaga konsekwencji i zaangażowania. Wdrożenie powyższych obowiązków to inwestycja w zdrowie i bezpieczeństwo załogi, a także w długoterminową efektywność i reputację firmy. Pamiętaj, że bezpieczny pracownik to wydajny pracownik, a dbałość o jego dobro świadczy o profesjonalizmie pracodawcy.