Autyzm u dzieci, pierwsze objawy

Zrozumienie wczesnych sygnałów autyzmu u dzieci jest kluczowe dla zapewnienia im najlepszego startu w życie. Chociaż każde dziecko rozwija się w swoim własnym tempie, istnieją pewne wzorce zachowań, które mogą wskazywać na potrzebę bliższej obserwacji i konsultacji ze specjalistą. W tym artykule przyjrzymy się pierwszym objawom, na które warto zwrócić uwagę, aby móc podjąć odpowiednie kroki i wspierać rozwój najmłodszych.

Czym jest autyzm?

Autyzm, a właściwie zaburzenia ze spektrum autyzmu (ZSA), to złożony zespół neurorozwojowy, który wpływa na sposób, w jaki osoba komunikuje się, wchodzi w interakcje społeczne oraz postrzega świat. Ważne jest, aby pamiętać, że autyzm jest spektrum – oznacza to, że objawy mogą być bardzo różnorodne i manifestować się z różnym nasileniem u każdego dziecka. Nie ma dwóch identycznych osób z autyzmem, co sprawia, że wczesne rozpoznanie może być wyzwaniem.

Pierwsze objawy: obszary rozwoju

Wczesne sygnały autyzmu najczęściej dotyczą trzech kluczowych obszarów rozwoju dziecka. Obserwacja tych aspektów jest niezwykle ważna.

Interakcje społeczne

Trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów społecznych to jedne z najbardziej charakterystycznych wczesnych objawów. Zwróć uwagę na:

• Brak kontaktu wzrokowego lub jego unikanie. Dziecko może rzadko patrzeć w oczy, nawet gdy jest karmione.
• Niereagowanie na imię. Mimo prawidłowego słuchu, dziecko może wydawać się obojętne na wołanie po imieniu, zwłaszcza w wieku 6-12 miesięcy.
• Ograniczone dzielenie się radością lub zainteresowaniami. Dziecko może nie wskazywać palcem na przedmioty, którymi jest zainteresowane, ani nie próbować dzielić się swoimi odkryciami z rodzicem.
• Brak uśmiechu społecznego lub jego rzadkość w odpowiedzi na interakcje.
• Trudności w naśladowaniu mimiki i gestów innych osób.

Komunikacja i mowa

Rozwój mowy i umiejętności komunikacyjnych często jest opóźniony lub przebiega nietypowo. Obserwuj:

• Opóźniony rozwój mowy lub jej całkowity brak. Niektóre dzieci mogą mówić, ale ich mowa jest nietypowa (np. powtarzanie słów lub fraz – echolalia).
• Brak gaworzenia (około 9-12 miesięcy) lub jego nagłe zanikanie.
• Trudności w rozumieniu i używaniu gestów (np. machanie na pożegnanie, wskazywanie).
• Brak prób inicjowania rozmowy lub jej utrzymywania.
• Nietypowy ton głosu, np. monotonny lub śpiewny.

Ciekawostka: U niektórych dzieci z autyzmem mowa rozwija się normalnie, a następnie następuje regres, czyli utrata już nabytych umiejętności językowych, zazwyczaj między 12. a 24. miesiącem życia. To zawsze jest sygnał do pilnej konsultacji!

Zachowania powtarzalne i zainteresowania

Dzieci ze spektrum autyzmu często wykazują powtarzalne wzorce zachowań, ruchów lub mają bardzo ograniczone, intensywne zainteresowania:

• Stereotypowe ruchy, takie jak machanie rękami (tzw. "flapping"), kręcenie się w kółko, kołysanie się.
• Silne przywiązanie do rutyny i rytuałów. Każda zmiana może wywoływać silny niepokój lub napady złości.
• Niezwykłe zainteresowanie szczegółami przedmiotów (np. kółkami w samochodziku zamiast całym pojazdem) lub powtarzalnymi czynnościami.
• Nadwrażliwość lub niedowrażliwość na bodźce sensoryczne (dźwięki, światło, dotyk, zapachy, smaki). Dziecko może np. zakrywać uszy, unikać pewnych tekstur lub wręcz przeciwnie – intensywnie poszukiwać silnych wrażeń sensorycznych.
• Ustawianie zabawek w rzędach zamiast zabawy nimi w sposób funkcjonalny.

Wiek ma znaczenie: co obserwować?

Objawy autyzmu mogą być widoczne już we wczesnym dzieciństwie. Poniżej przedstawiamy, na co zwrócić szczególną uwagę w zależności od wieku dziecka.

Niemowlęta (0-12 miesięcy)

• Brak uśmiechu społecznego około 6. miesiąca życia.
• Niereagowanie na imię do 9. miesiąca życia.
• Brak gaworzenia, gestów (wskazywanie, machanie) do 12. miesiąca życia.
• Słaby kontakt wzrokowy.
• Brak zainteresowania twarzami innych ludzi.

Maluchy (12-24 miesiące)

• Brak pojedynczych słów do 16. miesiąca życia.
• Brak spontanicznych dwuwyrazowych fraz (niebędących echolalią) do 24. miesiąca życia.
• Brak wskazywania na przedmioty w celu dzielenia się uwagą.
• Brak zabawy "na niby" (np. karmienie misia).
• Utrata nabytych umiejętności społecznych lub językowych.

Przedszkolaki (24+ miesiące)

• Trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami.
• Powtarzalne zachowania i mowa.
• Silne przywiązanie do rutyny.
• Brak umiejętności naśladowania.
• Niezwykłe reakcje na bodźce sensoryczne.

Kiedy szukać pomocy?

Jeśli zauważysz u swojego dziecka jakiekolwiek z wymienionych objawów lub masz po prostu jakiekolwiek obawy dotyczące jego rozwoju, nie wahaj się. Skonsultuj się z pediatrą, psychologiem dziecięcym lub neurologiem. Wczesna diagnoza nie jest wyrokiem, lecz kluczem do zrozumienia potrzeb dziecka i rozpoczęcia odpowiedniej terapii. Pamiętaj, że liczy się każda chwila.

Znaczenie wczesnej interwencji

Badania naukowe jednoznacznie pokazują, że im wcześniej rozpocznie się terapię i wsparcie dla dziecka z autyzmem, tym większe są szanse na poprawę jego funkcjonowania i rozwój pełnego potencjału. Wczesna interwencja może obejmować różnorodne formy terapii, takie jak terapia behawioralna (np. Stosowana Analiza Zachowania – SAZ), terapia mowy, terapia zajęciowa czy integracja sensoryczna. Celem jest rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, społecznych oraz adaptacyjnych, a także minimalizowanie trudności.

Pamiętaj, że jako rodzic jesteś pierwszym i najważniejszym obserwatorem swojego dziecka. Twoja intuicja jest cenna. Nie bój się szukać odpowiedzi i wsparcia. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie działania mogą znacząco wpłynąć na przyszłość Twojego dziecka, otwierając przed nim drzwi do świata pełnego możliwości i zrozumienia.