Czy aspartam jest rakotwórczy? Fakty i mity na temat aspartamu

Czy sztuczne słodziki, a zwłaszcza aspartam, budzą w Tobie niepokój? To naturalne – w przestrzeni publicznej krąży wiele sprzecznych informacji na ich temat. Od lat aspartam jest przedmiotem intensywnych debat, a niedawne doniesienia medialne ponownie rozgrzały dyskusję o jego potencjalnej szkodliwości. Czy faktycznie powinniśmy się go obawiać? Zapraszamy do lektury, by oddzielić fakty od mitów i spojrzeć na aspartam przez pryzmat najnowszych badań.

Czym jest aspartam i gdzie go znajdziemy?

Aspartam to jeden z najpopularniejszych sztucznych słodzików, odkryty przypadkowo w 1965 roku. Jest około 200 razy słodszy od cukru, co pozwala na użycie go w znacznie mniejszych ilościach, redukując tym samym kaloryczność produktów. Składa się z dwóch aminokwasów – kwasu asparaginowego i fenyloalaniny – oraz niewielkiej ilości metanolu. Aspartam znajdziemy w:

• napojach typu „light” i „zero”
• gumach do żucia
• jogurtach i deserach niskokalorycznych
• niektórych lekach i suplementach diety
• słodzikach stołowych

Aspartam a zdrowie: co mówią instytucje?

Kwestia bezpieczeństwa aspartamu była i jest przedmiotem dogłębnych badań prowadzonych przez najważniejsze światowe organizacje zdrowotne i regulacyjne. Ich stanowisko jest kluczowe dla zrozumienia jego wpływu na nasze zdrowie.

Akceptowalne dzienne pobranie (ADI)

Większość instytucji, takich jak Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) czy Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), ustaliła tzw. Akceptowalne Dzienne Pobranie (ADI) aspartamu na poziomie 40-50 mg na kilogram masy ciała dziennie. Oznacza to, że dorosła osoba ważąca 60 kg musiałaby spożyć odpowiednik około 12-18 puszek napoju „zero” dziennie, aby przekroczyć tę bezpieczną granicę. Jest to ilość, którą przeciętny konsument rzadko osiąga.

Klasyfikacja IARC i jej znaczenie

W lipcu 2023 roku Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC), będąca częścią Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zaklasyfikowała aspartam do grupy 2B – „prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi”. Ta informacja wywołała spore zamieszanie, ale warto zrozumieć, co dokładnie oznacza ta kategoria.

• Grupa 2B wskazuje na ograniczone dowody rakotwórczości u ludzi i/lub wystarczające dowody u zwierząt.
• Dla porównania, w tej samej grupie 2B znajdują się również takie substancje jak ekstrakt z aloesu, marynowane warzywa azjatyckie czy praca jako strażak.
• Warto podkreślić, że IARC ocenia potencjalne zagrożenie (hazard), a nie ryzyko (risk) związane z typowym poziomem ekspozycji. Ocena ryzyka nadal leży w gestii innych organów, takich jak JECFA (Wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności).

JECFA, po ponownej ocenie, podtrzymał dotychczasowe ADI dla aspartamu, stwierdzając, że nie ma wystarczających dowodów, by zmienić zalecenia dotyczące jego spożycia w ramach ustalonych limitów.

Popularne mity na temat aspartamu

Wokół aspartamu narosło wiele nieprawdziwych informacji. Czas rozwiać najczęściej powtarzane mity.

Mit 1: Aspartam bezsprzecznie powoduje raka

Wbrew powszechnym obawom, nie ma obecnie jednoznacznych i przekonujących dowodów naukowych, które potwierdzałyby, że aspartam spożywany w typowych ilościach bezpośrednio powoduje raka u ludzi. Klasyfikacja IARC do grupy 2B oznacza jedynie, że istnieją pewne, ograniczone przesłanki, które wymagają dalszych badań, a nie że jest to substancja o potwierdzonym działaniu rakotwórczym.

Mit 2: Jest toksyczny nawet w małych dawkach

Aspartam jest metabolizowany w organizmie do fenyloalaniny, kwasu asparaginowego i metanolu – substancji, które naturalnie występują w wielu produktach spożywczych (np. w owocach, warzywach, mięsie). Kluczowe jest tu pojęcie dawki. W dawkach mieszczących się w ADI te produkty rozpadu nie stanowią zagrożenia. Wyjątkiem są osoby cierpiące na fenyloketonurię (PKU), dla których fenyloalanina jest toksyczna i które muszą unikać aspartamu.

Mit 3: Powoduje szeroki wachlarz chorób neurologicznych i innych dolegliwości

Przez lata aspartamowi przypisywano odpowiedzialność za szereg problemów zdrowotnych, od bólów głowy i zawrotów głowy po stwardnienie rozsiane (SM) czy nowotwory mózgu. Obszerne badania i metaanalizy nie znalazły jednak spójnych i wiarygodnych dowodów potwierdzających te powiązania. Większość tych twierdzeń opiera się na niepotwierdzonych anegdotach lub badaniach z metodologią budzącą wątpliwości.

Podsumowanie i zalecenia

Aspartam pozostaje jednym z najbardziej przebadanych dodatków do żywności. Choć klasyfikacja IARC do grupy 2B wzbudziła pewne obawy, większość światowych organów regulacyjnych nadal uznaje go za bezpieczny w ramach ustalonego Akceptowalnego Dziennego Pobrania (ADI).

Co to oznacza dla Ciebie?

• Umiar to klucz: Tak jak w przypadku wielu produktów, umiarkowane spożycie jest zawsze najlepszym podejściem.
• Zróżnicowana dieta: Stawiaj na zbilansowaną dietę bogatą w naturalne, nieprzetworzone produkty.
• Świadome wybory: Jeśli masz obawy, możesz ograniczyć spożycie produktów zawierających aspartam, ale pamiętaj, że dla większości ludzi w typowych dawkach nie stanowi on bezpośredniego zagrożenia.

Pamiętaj, że nauka nieustannie ewoluuje, a badania nad wpływem różnych substancji na zdrowie są kontynuowane. Bądź na bieżąco, ale zawsze opieraj się na wiarygodnych źródłach.