Czy pesel może być kluczem głównym?

W świecie baz danych klucz główny to fundament, zapewniający unikalność i integralność informacji. W Polsce, gdzie numer PESEL jest wszechobecny, naturalnie pojawia się pytanie: czy ten jedenastocyfrowy identyfikator może skutecznie pełnić rolę klucza głównego w naszych systemach? Zrozumienie jego natury i wymagań stawianych kluczom głównym pozwoli nam podjąć świadomą decyzję, chroniąc zarówno dane, jak i architekturę naszych aplikacji.

Czym jest numer PESEL i jego unikalność?

PESEL, czyli Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności, to unikalny jedenastocyfrowy identyfikator nadawany każdemu obywatelowi Polski od urodzenia. Składa się z daty urodzenia, numeru porządkowego, oznaczenia płci oraz cyfry kontrolnej. Jego głównym zadaniem jest jednoznaczna identyfikacja osoby fizycznej w systemach administracji publicznej i innych instytucjach.

Z założenia PESEL jest unikalny i niezmienny. Oznacza to, że dwie różne osoby nie powinny mieć tego samego numeru, a raz nadany numer nie powinien ulec zmianie (poza wyjątkowymi sytuacjami, np. korektą błędów administracyjnych, co jest niezwykle rzadkie). Ta cecha sprawia, że na pierwszy rzut oka wydaje się idealnym kandydatem na klucz główny.

Klucz główny w bazie danych – definicja i wymagania

Klucz główny (ang. primary key) to kolumna lub zestaw kolumn w tabeli bazy danych, która jednoznacznie identyfikuje każdy wiersz tej tabeli. Aby kolumna mogła pełnić tę funkcję, musi spełniać kilka kluczowych warunków:

• Unikalność: Każdy wiersz musi mieć unikalną wartość klucza głównego.
• Nienull: Wartość klucza głównego nie może być pusta (NULL).
• Stabilność/Niezmienność: Idealnie, wartość klucza głównego nie powinna się zmieniać w czasie. Zmiana klucza głównego jest operacją kosztowną i ryzykowną.
• Minimalność: Klucz powinien składać się z minimalnej liczby kolumn niezbędnych do zapewnienia unikalności.

Klucz główny jest nie tylko gwarantem integralności danych, ale także podstawą do budowania relacji między tabelami (klucze obce) oraz optymalizacji zapytań poprzez indeksowanie.

PESEL jako klucz główny – wady i zalety

Potencjalne zalety

Teoretycznie, użycie numeru PESEL jako klucza głównego ma jedną, oczywistą zaletę: jest to istniejący, powszechnie używany i uznany identyfikator. Eliminuje to potrzebę tworzenia dodatkowego, wewnętrznego identyfikatora dla obywateli Polski, co mogłoby wydawać się uproszczeniem.

Kluczowe wady i dlaczego należy unikać

Mimo pozornej prostoty, użycie PESEL-u jako klucza głównego niesie ze sobą szereg poważnych ryzyk i wad:

• Prywatność i bezpieczeństwo danych: PESEL jest informacją wrażliwą. Używanie go jako klucza głównego oznacza, że będzie on często pojawiał się w logach systemowych, adresach URL (jeśli jest używany w parametrach), czy raportach diagnostycznych. W przypadku wycieku danych, PESEL jest pierwszym elementem, który pozwala na powiązanie informacji z konkretną osobą. Lepszym rozwiązaniem jest użycie wewnętrznego, technicznego identyfikatora, a PESEL traktować jako atrybut.
• Ograniczenia dla obcokrajowców: Systemy, które muszą obsługiwać osoby nieposiadające polskiego PESEL-u (np. obcokrajowców, rezydentów), napotkają problem. Klucz główny musi być uniwersalny dla wszystkich rekordów w tabeli. Wymusi to albo skomplikowane rozwiązania (np. klucz złożony, dopuszczanie NULLi dla PESEL-u), albo uniemożliwi dodanie takich osób.
• Złożoność danych: PESEL, choć składa się z cyfr, jest traktowany jako ciąg znaków (string) ze względu na potencjalne wiodące zera. Klucze główne oparte na liczbach całkowitych (integer) są zazwyczaj bardziej efektywne pod względem zajmowanego miejsca i wydajności indeksowania.
• Ryzyko zmian: Chociaż rzadkie, historyczne przypadki zmian PESEL-u (np. w wyniku korekty błędów administracyjnych) pokazują, że nie jest to identyfikator absolutnie niezmienny. Zmiana klucza głównego w systemie z wieloma relacjami to operacja niezwykle skomplikowana i ryzykowna.
• Rozdzielenie logiki biznesowej od technicznej: Klucz główny powinien być technicznym identyfikatorem rekordu, a nie atrybutem biznesowym. Łączenie tych dwóch ról zaciera granice i utrudnia ewentualne refaktoryzacje czy zmiany w logice biznesowej.

Lepsze praktyki: klucze sztuczne i ich zalety

Zamiast PESEL-u, w większości przypadków zaleca się stosowanie kluczy sztucznych (ang. surrogate keys). Są to identyfikatory generowane wewnętrznie przez system bazy danych, które nie mają żadnego znaczenia biznesowego.

Najpopularniejsze typy kluczy sztucznych to:

• Auto-inkrementujące liczby całkowite (np. AUTO_INCREMENT w MySQL, IDENTITY w SQL Server, SERIAL w PostgreSQL): Proste, wydajne, zawsze unikalne.
• UUID/GUID (Universally Unique Identifier/Globally Unique Identifier): Długie, unikalne ciągi znaków (np. 8-4-4-4-12 format). Są globalnie unikalne, co jest przydatne w systemach rozproszonych.

Dlaczego klucze sztuczne są lepsze?

• Są całkowicie niezależne od danych biznesowych, co zwiększa elastyczność systemu.
• Są bezpieczne – nie ujawniają żadnych informacji o osobie.
• Są zazwyczaj optymalne pod względem wydajności dla indeksowania i łączenia tabel.
• Ułatwiają anonimizację i pseudonimizację danych, co jest kluczowe w kontekście RODO.

PESEL oczywiście nadal powinien być przechowywany w bazie danych jako atrybut, często z unikalnym indeksem, ale nie jako główny klucz.

Podsumowanie: Świadoma decyzja projektowa

Chociaż numer PESEL wydaje się być kuszącym kandydatem na klucz główny ze względu na swoją unikalność i powszechność, profesjonalne podejście do projektowania baz danych i kwestii bezpieczeństwa danych jednoznacznie wskazuje na konieczność unikania tego rozwiązania. Prywatność, elastyczność i wydajność to wartości, które powinny dominować w architekturze systemów informatycznych. Wybierając klucze sztuczne, budujemy solidniejsze, bezpieczniejsze i łatwiejsze w utrzymaniu aplikacje, które sprostają wyzwaniom przyszłości.