Czy w Polsce da się żyć z zasiłków?

Wizja życia utrzymywanego wyłącznie z państwowych świadczeń budzi skrajne emocje i rodzi liczne pytania. Dla jednych to synonim finansowej pułapki i wegetacji, dla innych – niezbędna siatka bezpieczeństwa w trudnych chwilach. Czy jednak w polskich realiach da się godnie przeżyć, opierając swoje finanse wyłącznie na zasiłkach? To pytanie, na które odpowiedź jest znacznie bardziej złożona, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka.

Główne filary systemu wsparcia

System pomocy społecznej w Polsce to sieć różnorodnych świadczeń, skierowanych do osób znajdujących się w odmiennych sytuacjach życiowych. Zanim ocenimy, czy da się z nich utrzymać, warto zrozumieć, co wchodzi w jego skład. Do najważniejszych form wsparcia należą:

• Świadczenia rodzinne i wychowawcze: Tutaj króluje program "Rodzina 800+", ale to także jednorazowe świadczenie "Dobry Start" (300 zł na wyprawkę szkolną) czy zasiłki rodzinne uzależnione od kryterium dochodowego.
• Zasiłek dla bezrobotnych: Przysługuje osobom zarejestrowanym w urzędzie pracy, które spełniają określone warunki (m.in. odpowiedni staż pracy). Jego wysokość i czas pobierania są ograniczone.
• Pomoc społeczna: To wsparcie dla osób i rodzin o najniższych dochodach. Obejmuje m.in. zasiłek stały (dla osób niezdolnych do pracy), okresowy (np. z powodu długotrwałej choroby) oraz celowy (na pokrycie konkretnych, uzasadnionych wydatków, jak zakup leków czy opału).
• Świadczenia dla osób z niepełnosprawnościami: Takie jak renta socjalna, zasiłek pielęgnacyjny czy świadczenie pielęgnacyjne dla opiekunów.

Ile naprawdę wynoszą zasiłki?

Kluczem do odpowiedzi na postawione pytanie są konkretne kwoty. O ile świadczenie 800+ jest stałe i powszechne dla rodzin z dziećmi, o tyle większość pozostałych form pomocy jest obwarowana rygorystycznymi kryteriami dochodowymi i często ma charakter tymczasowy. Przykładowo, podstawowy zasiłek dla bezrobotnych w pierwszych trzech miesiącach wynosi około 1660 zł brutto, a następnie jego kwota spada. Z kolei zasiłek stały z pomocy społecznej nie może przekroczyć około 1000 zł miesięcznie. Aby uzyskać większość świadczeń z pomocy społecznej, dochód na osobę w rodzinie nie może przekroczyć kilkuset złotych.

Ciekawostka: minimum egzystencji

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych co roku oblicza tzw. minimum egzystencji. Jest to koszyk dóbr i usług, którego zaspokojenie jest niezbędne do biologicznego przetrwania i zachowania zdrowia psychofizycznego. Już w 2023 roku dla jednoosobowego gospodarstwa próg ten wynosił ponad 770 zł, a dla rodziny z dwójką dzieci – ponad 2000 zł, i to przy założeniu posiadania własnego mieszkania i braku kosztów najmu. Porównując te kwoty z wysokością zasiłków, szybko dochodzimy do wniosku, że samodzielne utrzymanie się jest niezwykle trudne.

Studium przypadku: życie z zasiłków w praktyce

Wyobraźmy sobie samotnego rodzica z jednym dzieckiem, który właśnie stracił pracę i nie posiada oszczędności. Jak mógłby wyglądać jego miesięczny budżet oparty na wsparciu państwa?

1. Świadczenie "Rodzina 800+": 800 zł
2. Zasiłek dla bezrobotnych (przez pierwsze 90 dni): ok. 1490 zł netto
3. Ewentualny zasiłek rodzinny (po spełnieniu kryterium dochodowego): ok. 95-135 zł

Suma tych świadczeń daje kwotę około 2400-2500 zł. Czy za to da się utrzymać dwie osoby? W większym mieście sam koszt wynajmu skromnego mieszkania pochłonie większość tej sumy. Po opłaceniu rachunków za media, na jedzenie, ubrania, środki czystości i inne podstawowe potrzeby zostaje kwota, która wymusza życie w skrajnym ubóstwie. Sytuacja staje się jeszcze bardziej dramatyczna, gdy prawo do zasiłku dla bezrobotnych wygasa po kilku miesiącach.

To nie tylko kwestia pieniędzy

Życie z zasiłków to nie tylko walka o finansowe przetrwanie. To również szereg wyzwań natury psychologicznej i społecznej.

Pułapka bierności i wykluczenie społeczne

Długotrwałe korzystanie ze świadczeń, nawet jeśli są one bardzo niskie, może prowadzić do utraty motywacji do poszukiwania pracy i stopniowego wycofywania się z życia społecznego. Brak codziennej rutyny, kontaktu ze współpracownikami i poczucia bycia potrzebnym negatywnie wpływa na samoocenę i zdrowie psychiczne.

Biurokracja i tymczasowość

System pomocy społecznej bywa skomplikowany. Konieczność regularnego składania wniosków, dokumentowania swojej sytuacji i niepewność co do przyszłości świadczeń generują ogromny stres. Większość form wsparcia ma charakter tymczasowy, co uniemożliwia jakiekolwiek długoterminowe planowanie.

Zasiłek jako sieć bezpieczeństwa, nie hamak

Podsumowując, odpowiedź na pytanie, czy w Polsce da się żyć z zasiłków, brzmi: jest to praktycznie niemożliwe w perspektywie długoterminowej i niemal zawsze oznacza życie poniżej progu ubóstwa. System świadczeń socjalnych w swojej istocie nie został zaprojektowany jako alternatywa dla pracy, lecz jako tymczasowa siatka bezpieczeństwa. Ma on za zadanie pomóc przetrwać najtrudniejszy okres – nagłą utratę pracy, chorobę czy trudną sytuację rodzinną – i dać czas na stanięcie na nogi. Traktowanie go jako stałego źródła dochodu to prosta droga do ubóstwa, wykluczenia i utraty życiowych perspektyw.