Czym jest autyzm, jakie są jego odmiany i jak się objawia?

Wyobraź sobie świat, w którym codzienne dźwięki stają się ogłuszającą kakofonią, społeczne interakcje przypominają skomplikowany taniec bez znajomości kroków, a zrozumienie cudzych emocji jest jak czytanie książki w obcym języku. To jedynie fragment rzeczywistości, z jaką na co dzień mierzą się osoby w spektrum autyzmu. Zrozumienie tego, czym jest autyzm, to pierwszy krok do budowania bardziej inkluzywnego i empatycznego społeczeństwa.

Czym tak naprawdę jest autyzm?

Autyzm, a właściwie spektrum zaburzeń autystycznych (ASD), nie jest chorobą, którą można wyleczyć. To całościowe zaburzenie neurorozwojowe, co oznacza, że jest to odmienny od typowego wzorzec rozwoju mózgu, który wpływa na sposób postrzegania świata, przetwarzania informacji, komunikowania się i wchodzenia w relacje z innymi ludźmi. Kluczowe jest tu słowo spektrum – nie ma dwóch identycznych osób z autyzmem. Każda z nich posiada unikalny zestaw cech, wyzwań i talentów, co sprawia, że autyzm jest niezwykle zróżnicowany.

Jeden termin, wiele odcieni – zrozumieć spektrum

Dawniej używano wielu różnych terminów, takich jak Zespół Aspergera czy autyzm dziecięcy. Dziś specjaliści odchodzą od tego podziału na rzecz jednego, szerokiego pojęcia – spektrum autyzmu. Aby lepiej zobrazować różnice w funkcjonowaniu, w diagnostyce stosuje się określenie poziomów wsparcia, jakiego dana osoba potrzebuje w codziennym życiu.

• Poziom 1: Osoby wymagające wsparcia. Mogą mieć trudności z nawiązywaniem interakcji społecznych i adaptacją do zmian, ale często funkcjonują samodzielnie.
• Poziom 2: Osoby wymagające znacznego wsparcia. Ich trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej są widoczne, a powtarzalne zachowania mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie.
• Poziom 3: Osoby wymagające bardzo znacznego wsparcia. Posiadają głębokie deficyty w komunikacji, a ich zachowania w znacznym stopniu ograniczają samodzielność.

Pamiętaj: Poziom wsparcia nie jest stały i może zmieniać się w zależności od sytuacji, wieku czy otoczenia.

Jakie są główne objawy autyzmu?

Cechy spektrum autyzmu zazwyczaj ujawniają się we wczesnym dzieciństwie i dotyczą kilku kluczowych obszarów. Warto jednak podkreślić, że ich nasilenie i manifestacja są sprawą bardzo indywidualną.

Trudności w interakcjach społecznych i komunikacji

To jeden z najbardziej charakterystycznych aspektów autyzmu. Osoby w spektrum mogą:

• Mieć problemy z nawiązywaniem i podtrzymywaniem kontaktu wzrokowego.
• Nie rozumieć metafor, ironii czy żartów, odbierając komunikaty bardzo dosłownie. Ciekawostka: Gdy powiesz osobie w spektrum "złamać nogę" przed egzaminem, może ona autentycznie zmartwić się o Twoje zdrowie!
• Mieć trudności z odczytywaniem mowy ciała, gestów i mimiki twarzy.
• Wykazywać opóźniony rozwój mowy lub posługiwać się językiem w nietypowy sposób (np. echolalia – powtarzanie zasłyszanych słów).
• Mieć problem z prowadzeniem wzajemnej, naprzemiennej konwersacji.

Ograniczone i powtarzalne wzorce zachowań

Drugim filarem diagnozy są powtarzalne zachowania, rutyny i intensywne zainteresowania. Mogą one obejmować:

1. Stereotypowe ruchy (stymulacje): Takie jak machanie rękami, kołysanie się czy kręcenie w kółko. Są to często sposoby na samoregulację i radzenie sobie z nadmiarem bodźców.
2. Przywiązanie do rutyny: Nagłe zmiany w planie dnia mogą wywoływać silny lęk i niepokój. Stałość i przewidywalność dają poczucie bezpieczeństwa.
3. Wąskie i intensywne zainteresowania: Osoby w spektrum często mają tzw. special interests, czyli pasje, którym poświęcają ogromną ilość czasu i energii, nierzadko osiągając w danej dziedzinie poziom ekspercki. Może to być wszystko – od rozkładów jazdy pociągów, przez dinozaury, po konkretny gatunek muzyczny.

Nietypowe przetwarzanie sensoryczne

Wiele osób w spektrum autyzmu doświadcza świata zmysłów w zupełnie inny sposób. Mówimy tu o nadwrażliwości (zbyt intensywnym odczuwaniu) lub niedowrażliwości (zbyt słabym odczuwaniu) na bodźce.

• Nadwrażliwość: Zwykłe światło jarzeniowe może razić jak reflektor, metka w koszulce drapać niczym papier ścierny, a odgłosy w supermarkecie powodować fizyczny ból.
• Niedowrażliwość: Może objawiać się poszukiwaniem silnych doznań, np. mocnego uścisku, kręcenia się, jedzenia potraw o wyrazistym smaku, czy pozorną odpornością na ból.

Zrozumienie, że autyzm to odmienny system operacyjny mózgu, a nie jego błąd, jest fundamentalne. Każda osoba w spektrum ma do zaoferowania unikalną perspektywę i wyjątkowe zdolności. Naszym zadaniem jest stworzenie warunków, w których będą mogli je w pełni rozwijać, czując się akceptowani i zrozumiani.