Czym są zaburzenia obsesyjno/kompulsyjne i jakie są ich objawy?

Czy zdarza Ci się wracać, by sprawdzić, czy na pewno zamknąłeś drzwi? A może lubisz, gdy książki na półce stoją idealnie równo? To zupełnie normalne. Kiedy jednak takie myśli i zachowania zaczynają dominować nad codziennością, powodując ogromny lęk i zabierając cenne godziny, możemy mieć do czynienia z czymś więcej niż tylko dbałością o porządek. Zapraszamy w podróż po zawiłym świecie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, by zrozumieć, gdzie leży granica między nawykiem a chorobą.

Czym tak naprawdę jest OCD?

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, powszechnie znane jako OCD (od ang. Obsessive-Compulsive Disorder), to zaburzenie psychiczne, które charakteryzuje się występowaniem dwóch kluczowych elementów: obsesji i kompulsji. To nie jest po prostu "bycie pedantem" czy posiadanie dziwnych nawyków. To stan, w którym natrętne myśli (obsesje) wywołują przytłaczający niepokój, a osoba czuje wewnętrzny przymus wykonywania określonych czynności (kompulsji), aby ten lęk choć na chwilę zredukować. Tworzy to błędne koło, z którego niezwykle trudno się wydostać bez profesjonalnej pomocy.

Obsesje – natrętne myśli, które nie dają spokoju

Obsesje to uporczywe, niechciane i powracające myśli, wyobrażenia lub impulsy, które osoba odbiera jako nieodpowiednie i intruzywne. Powodują one znaczny dyskomfort, lęk lub odrazę. Ważne jest, by zrozumieć, że treść tych myśli jest sprzeczna z systemem wartości danej osoby, co dodatkowo potęguje jej cierpienie. Do najczęstszych obsesji należą:

• Lęk przed zanieczyszczeniem: Strach przed brudem, zarazkami, płynami ustrojowymi, chemikaliami.
• Potrzeba symetrii i porządku: Przymus, by wszystko było ułożone w idealnym porządku, symetrycznie lub "w sam raz".
• Myśli o charakterze agresywnym: Obawy przed zrobieniem krzywdy sobie lub bliskim, natrętne wyobrażenia scen przemocy.
• Myśli o treści seksualnej lub bluźnierczej: Niechciane, często szokujące myśli o charakterze religijnym lub erotycznym.
• Patologiczne wątpliwości: Ciągłe niepokoje, czy jakaś czynność została wykonana (np. zamknięcie drzwi, wyłączenie żelazka).

Kompulsje – rytuały w odpowiedzi na lęk

Kompulsje, nazywane też czynnościami natrętnymi, to powtarzalne zachowania lub akty mentalne, które osoba czuje się zmuszona wykonać w odpowiedzi na obsesję. Celem kompulsji jest zmniejszenie lęku lub zapobiegnięcie jakiejś wyimaginowanej, katastrofalnej sytuacji. Niestety, ulga jest jedynie chwilowa, a przymus powraca ze zdwojoną siłą. Przykłady kompulsji to:

• Nadmierne mycie i czyszczenie: Wielokrotne mycie rąk do krwi, obsesyjne sprzątanie mieszkania.
• Sprawdzanie: Upewnianie się dziesiątki razy, czy drzwi są zamknięte, a urządzenia wyłączone.
• Porządkowanie i układanie: Aranżowanie przedmiotów według ścisłych reguł (koloru, wielkości, symetrii).
• Kompulsje mentalne: Ciche powtarzanie słów, modlitw, odliczanie w myślach, by zneutralizować "złą" myśl.
• Gromadzenie: Trudność w wyrzucaniu niepotrzebnych przedmiotów z obawy, że mogą się kiedyś przydać.

Ciekawostka: Czy to zawsze widać na zewnątrz?

Warto wiedzieć, że nie wszystkie kompulsje są widoczne dla otoczenia. Istnieje forma zaburzenia, potocznie nazywana "Pure O" (Primarily Obsessional), gdzie dominują obsesje, a kompulsje mają charakter głównie umysłowy. Osoba może godzinami analizować swoje myśli, modlić się w określony sposób w głowie lub zastępować "złe" obrazy "dobrymi", co dla zewnętrznego obserwatora jest zupełnie niewidoczne, a dla chorego stanowi ogromne obciążenie.

Jak odróżnić OCD od zwykłych nawyków?

Kluczem do rozróżnienia zaburzenia od cech charakteru są trzy elementy. Zastanów się, czy objawy:

1. Są czasochłonne: Czy obsesje i kompulsje zajmują więcej niż godzinę dziennie?
2. Powodują cierpienie: Czy natrętne myśli i przymusowe czynności wywołują znaczny stres, lęk i poczucie winy?
3. Utrudniają funkcjonowanie: Czy objawy negatywnie wpływają na pracę, naukę, relacje z ludźmi lub inne ważne obszary życia?

Jeśli odpowiedzi na te pytania są twierdzące, nie jest to już kwestia "dziwactwa", a sygnał, że warto skonsultować się ze specjalistą.

Kiedy szukać pomocy?

Życie z OCD bywa niezwykle wyczerpujące, ale nie musi tak wyglądać. To zaburzenie, które można i należy leczyć. Jeśli rozpoznajesz u siebie lub kogoś bliskiego opisane objawy, które powodują cierpienie i dezorganizują życie, najważniejszym krokiem jest przełamanie wstydu i poszukanie profesjonalnej pomocy. Skuteczne formy terapii, takie jak terapia poznawczo-behawioralna (w szczególności technika ekspozycji i powstrzymania reakcji - ERP) oraz farmakoterapia, pozwalają odzyskać kontrolę nad swoim życiem i znacznie zredukować uciążliwość objawów.