Dlaczego na bolcu w gniazdku jest napięcie?

Czy kiedykolwiek zastanawiało Cię, dlaczego czasem na bolcu ochronnym w gniazdku pojawia się napięcie? To zjawisko, choć rzadkie, jest niezwykle niepokojące i może świadczyć o poważnej usterce instalacji elektrycznej. Zrozumienie jego przyczyn jest kluczowe dla Twojego bezpieczeństwa w domu.

Co to jest bolec ochronny i jego rola?

Bolec w gniazdku, zwany fachowo stykiem ochronnym lub przewodem uziemiającym, ma jedno fundamentalne zadanie: chronić Cię przed porażeniem prądem. Jest on połączony z ziemią i w normalnych warunkach nie powinien przewodzić prądu. Jego obecność jest obowiązkowa w nowoczesnych instalacjach i stanowi ostatnią linię obrony w przypadku awarii urządzenia elektrycznego. Wyobraź sobie, że obudowa pralki staje się pod napięciem z powodu uszkodzonej izolacji – to właśnie bolec ochronny ma za zadanie odprowadzić ten niebezpieczny prąd do ziemi, a jednocześnie spowodować zadziałanie zabezpieczeń (np. wyłącznika różnicowoprądowego).

Idealna sytuacja: brak napięcia na bolcu

W prawidłowo wykonanej i działającej instalacji elektrycznej na bolcu ochronnym nie powinno być żadnego napięcia. Jest on połączony bezpośrednio z uziemieniem, które ma potencjał zerowy. Zatem każdy pomiar napięcia na bolcu względem ziemi (lub innej pewnej masy uziemionej) powinien wskazywać zero woltów. To jest złota zasada bezpieczeństwa elektrycznego.

Kiedy napięcie na bolcu staje się problemem?

Pojawienie się napięcia na bolcu to sygnał alarmowy, świadczący o poważnej usterce. Oto najczęstsze przyczyny:

• Błędne podłączenie w instalacji: Najczęściej spotykaną przyczyną jest zamiana przewodów w gniazdku lub puszce rozgałęźnej. Zamiast przewodu ochronnego, do bolca podłączono przewód fazowy. Jest to niezwykle niebezpieczne i grozi natychmiastowym porażeniem!
• Uszkodzenie urządzenia elektrycznego: Jeśli izolacja w podłączonym urządzeniu ulegnie uszkodzeniu, faza może dotknąć metalowej obudowy, a co za tym idzie – bolca ochronnego (jeśli urządzenie ma metalową obudowę i jest prawidłowo uziemione). W normalnej sytuacji powinno to spowodować zadziałanie wyłącznika różnicowoprądowego lub bezpiecznika. Jeśli tak się nie dzieje, problem jest podwójny.
• Przerwa w przewodzie neutralnym (PEN): W starszych instalacjach typu TN-C, gdzie przewód neutralny (N) i ochronny (PE) są połączone w jeden przewód PEN, jego przerwanie może spowodować, że potencjał fazy pojawi się na wszystkich metalowych częściach urządzeń podłączonych do tej linii, w tym na bolcach ochronnych gniazdek.
• Napięcie indukowane: W bardzo długich przewodach ochronnych, biegnących równolegle do przewodów fazowych, może pojawić się niewielkie, tzw. napięcie indukowane. Jest to zazwyczaj napięcie o bardzo małej mocy, które nie jest groźne, ale może być widoczne na bardzo czułych miernikach. Nie jest to jednak "prawdziwe" napięcie, które mogłoby spowodować porażenie.

Pomiary i "napięcie fantomowe"

Niekiedy mierząc napięcie na bolcu bardzo czułym multimetrem o wysokiej impedancji wejściowej, możemy odczytać niewielkie wartości (np. kilka do kilkudziesięciu woltów) nawet w sprawnych instalacjach. Jest to tzw. napięcie fantomowe lub napięcie błądzące, wynikające z indukcji elektromagnetycznej i pojemności między przewodami. Nie stanowi ono zagrożenia, ponieważ nie ma zdolności do przepływu prądu o znaczącej wartości. Aby upewnić się, czy to prawdziwe napięcie, należy użyć miernika z niską impedancją (np. miernika z funkcją LoZ) lub podłączyć niewielkie obciążenie (np. żarówkę) – jeśli napięcie zniknie, było to napięcie indukowane.

Jakie są zagrożenia?

Obecność prawdziwego napięcia na bolcu ochronnym to bezpośrednie zagrożenie życia. Dotknięcie takiego bolca lub metalowej obudowy urządzenia, do którego jest podłączony, może skutkować poważnym porażeniem prądem, a nawet śmiercią. Jest to sytuacja, której nigdy nie należy lekceważyć.

Co robić, gdy wykryjesz napięcie na bolcu?

Jeśli zauważysz, że na bolcu w gniazdku jest napięcie, postępuj natychmiastowo i ostrożnie:

1. Nie dotykaj! Zachowaj bezpieczną odległość i ostrzeż innych domowników.
2. Odłącz urządzenia: O ile to możliwe i bezpieczne, odłącz wszystkie urządzenia podłączone do tego gniazdka. Jeśli podejrzewasz, że to konkretne urządzenie jest przyczyną, odłącz je jako pierwsze.
3. Wyłącz zasilanie: Jeśli wiesz, który bezpiecznik odpowiada za dany obwód, wyłącz go w rozdzielnicy głównej. Jeśli nie jesteś pewien, wyłącz główny wyłącznik prądu w całym domu.
4. Natychmiast wezwij kwalifikowanego elektryka: To jedyne właściwe i bezpieczne rozwiązanie. Tylko profesjonalista jest w stanie zdiagnozować i usunąć usterkę. Nie próbuj naprawiać instalacji samodzielnie, jeśli nie masz odpowiednich kwalifikacji i sprzętu!

Pamiętaj, że sprawna instalacja elektryczna to podstawa bezpieczeństwa. Regularne przeglądy i szybka reakcja na niepokojące sygnały mogą uratować życie.