Fotogramy, co to jest, jak zrobić?

Czy można stworzyć fotografię bez użycia aparatu? Okazuje się, że tak! Wyobraź sobie proces, w którym jedynymi narzędziami są światło, papier i Twoja wyobraźnia. Właśnie na tym polega magia fotogramu – unikalnej techniki artystycznej, która pozwala malować światłem i cieniem, tworząc niepowtarzalne, eteryczne obrazy. To podróż do korzeni fotografii, gdzie każdy efekt jest wynikiem bezpośredniego kontaktu obiektu ze światłoczułą materią.

Czym dokładnie jest fotogram?

Fotogram, nazywany również rayografem (od nazwiska jednego z jego pionierów, Mana Raya), to obraz fotograficzny uzyskany bez użycia aparatu fotograficznego. Technika ta polega na bezpośrednim umieszczeniu różnych przedmiotów na materiale światłoczułym, najczęściej papierze fotograficznym, a następnie naświetleniu go. W miejscach, gdzie światło pada bezpośrednio na papier, staje się on czarny. Tam, gdzie przedmioty całkowicie blokują światło, papier pozostaje biały. Przezroczyste lub półprzezroczyste obiekty tworzą fascynujące odcienie szarości, co daje niezwykłe pole do artystycznej ekspresji.

Krótka podróż w czasie

Choć technika ta jest niemal tak stara jak sama fotografia, to prawdziwą popularność zyskała w latach 20. XX wieku dzięki artystom awangardowym, takim jak Man Ray czy László Moholy-Nagy. Traktowali oni fotogram jako sposób na zerwanie z tradycyjnym, realistycznym przedstawianiem rzeczywistości i skupienie się na czystej grze formy, światła i cienia. To właśnie oni udowodnili, że fotografia nie musi jedynie kopiować świata, ale może go kreować na nowo.

Jak zrobić własny fotogram krok po kroku?

Stworzenie własnego fotogramu jest prostsze, niż mogłoby się wydawać, i stanowi fantastyczną przygodę z fotografią analogową. Cały proces odbywa się w ciemni, co dodaje mu aury tajemniczości. Poniżej znajdziesz przewodnik, który pomoże Ci zacząć.

Niezbędne materiały i narzędzia

• Papier światłoczuły – na początek najlepiej sprawdzi się papier wielogradacyjny.
• Ciemnia – może to być profesjonalne pomieszczenie, ale na start wystarczy łazienka lub piwnica, którą można całkowicie zaciemnić.
• Czerwona lampa ciemniowa – jej światło nie naświetla papieru fotograficznego, pozwalając na pracę w półmroku.
• Źródło białego światła – idealny będzie powiększalnik fotograficzny, ale można też użyć zwykłej lampki biurkowej z żarówką o małej mocy.
• Chemia fotograficzna – potrzebujesz trzech podstawowych roztworów: wywoływacza, przerywacza i utrwalacza.
• Kuwety – trzy tace, po jednej na każdy roztwór chemiczny, oraz czwarta na wodę do płukania.
• Szczypce fotograficzne – do bezpiecznego przenoszenia papieru między kuwetami.
• Przedmioty do kompozycji – klucze, liście, pióra, biżuteria, kawałki szkła, tkaniny. Ogranicza Cię tylko wyobraźnia!

Proces tworzenia fotogramu

1. Przygotowanie stanowiska: W całkowitej ciemności (lub przy czerwonym świetle) przygotuj kuwety z chemią w odpowiedniej kolejności: wywoływacz, przerywacz, utrwalacz.
2. Kompozycja: Wyjmij jeden arkusz papieru światłoczułego (emulsją do góry) i ułóż na nim wybrane przedmioty. Pamiętaj, że robisz to wciąż przy bezpiecznym, czerwonym świetle.
3. Naświetlanie: Włącz na krótko białe światło (np. na 2-5 sekund). To kluczowy moment! Czas naświetlania jest polem do eksperymentów – im dłuższy, tym ciemniejsze będzie tło.
4. Wywoływanie: Zdejmij przedmioty z papieru i zanurz go w kuwecie z wywoływaczem. Delikatnie poruszaj kuwetą. Po kilkudziesięciu sekundach zaczniesz widzieć, jak na papierze magicznie pojawia się obraz! Gdy osiągnie pożądany wygląd, wyjmij go szczypcami.
5. Przerywanie i utrwalanie: Przenieś fotogram do kuwety z przerywaczem (na około 30 sekund), a następnie do utrwalacza (na kilka minut, zgodnie z instrukcją producenta). Utrwalacz sprawia, że obraz staje się trwały i niewrażliwy na światło.
6. Płukanie i suszenie: Po utrwaleniu dokładnie wypłucz fotogram pod bieżącą wodą przez kilkanaście minut, a następnie powieś go do wyschnięcia. Gotowe!

Ciekawostki i porady dla początkujących

Aby Twoje pierwsze fotogramy były jeszcze ciekawsze, spróbuj kilku trików. Możesz na przykład poruszyć jednym z przedmiotów w trakcie naświetlania, aby uzyskać efekt "ducha" lub rozmycia. Użycie obiektów o różnej przezroczystości, jak butelki czy kieliszki, pozwoli Ci odkryć bogactwo tonów pośrednich. Nie bój się eksperymentować! Każdy fotogram jest unikalny i niepowtarzalny, a największą frajdą jest odkrywanie, jakie efekty dają różne przedmioty i czasy naświetlania. To czysta, kreatywna zabawa, która uczy podstaw fotografii w najbardziej namacalny sposób.