Ile biegów ma ciągnik siodłowy?

Zastanawiając się nad technicznymi aspektami pojazdów, często porównujemy je do dobrze znanych nam samochodów osobowych. Jednak świat transportu ciężkiego rządzi się zupełnie innymi prawami. Jednym z najbardziej fascynujących elementów ciągnika siodłowego jest jego skrzynia biegów. Ile przełożeń ma taka maszyna i dlaczego potrzebuje ich znacznie więcej niż typowe auto? Odpowiedź jest bardziej złożona i ciekawsza, niż mogłoby się wydawać.

Dlaczego tak dużo biegów?

Podstawowym powodem, dla którego ciągniki siodłowe wyposaża się w skomplikowane skrzynie biegów, jest konieczność zarządzania ogromnym momentem obrotowym i potężną masą. Zestaw drogowy, czyli ciągnik z naczepą, może ważyć nawet 40 ton. Aby wprawić w ruch tak wielki ciężar, a następnie utrzymać płynną i ekonomiczną jazdę, kierowca musi precyzyjnie operować mocą silnika. Silniki diesla w ciężarówkach pracują najefektywniej w bardzo wąskim zakresie obrotów, często nazywanym „zielonym polem”. Zadaniem skrzyni biegów jest utrzymanie silnika właśnie w tym optymalnym przedziale, niezależnie od prędkości, nachylenia terenu czy obciążenia.

Standard to 12 lub 16 przełożeń

Najczęściej spotykane w Europie skrzynie biegów w ciągnikach siodłowych mają 12 lub 16 biegów. Nie oznacza to jednak, że kierowca musi operować dźwignią zmiany biegów dwanaście czy szesnaście razy w klasyczny sposób. Konstrukcja tych skrzyń jest znacznie sprytniejsza i opiera się na dwóch kluczowych mechanizmach:

• Przebitka (skrzynia górna/dolna) – To przełącznik, który dzieli całą pulę biegów na dwie grupy, np. biegi od 1 do 6 (dolny zakres) i od 7 do 12 (górny zakres). Kierowca najpierw wykorzystuje biegi z dolnego zakresu, a następnie, po użyciu przełącznika, ponownie korzysta z tych samych położeń dźwigni, ale już dla wyższych przełożeń.
• Połówki (splitter) – To dodatkowy przełącznik, zazwyczaj umieszczony na gałce zmiany biegów, który pozwala „rozbić” każdy bieg na dwa mniejsze. Mamy więc bieg np. 7 niski i 7 wysoki. Daje to kierowcy możliwość jeszcze precyzyjniejszego dopasowania obrotów silnika do warunków na drodze, co jest nieocenione podczas jazdy pod górę.

Jak to wygląda w praktyce?

Wyobraźmy sobie skrzynię 12-biegową. Kierowca rusza, używając biegów 1, 2, 3 i 4. Kiedy potrzebuje wyższego przełożenia, przełącza tzw. przebitkę na zakres górny i wraca drążkiem na pozycję biegu pierwszego, który teraz staje się biegiem piątym. Następnie zmienia biegi na 6, 7 i 8 w tych samych pozycjach, w których wcześniej miał 2, 3 i 4. To rozwiązanie jest niezwykle ergonomiczne i intuicyjne, gdy już się je opanuje.

A co z automatami?

Coraz większą popularność zdobywają zautomatyzowane skrzynie biegów, takie jak Volvo I-Shift czy Scania Opticruise. Warto podkreślić, że nie są to klasyczne automaty znane z aut osobowych. To wciąż mechaniczne skrzynie biegów, w których za zmianę przełożeń i obsługę sprzęgła odpowiada zaawansowany komputer. Taki system nadal korzysta z 12 lub 16 przełożeń, ale robi to w sposób optymalny, analizując dane o obciążeniu, nachyleniu drogi i stylu jazdy kierowcy. Efektem jest niższe zużycie paliwa, mniejsze obciążenie podzespołów i większy komfort pracy kierowcy, który może w pełni skupić się na drodze.

Ciekawostki ze świata skrzyń biegów

Choć standardem jest 12 lub 16 biegów, istnieją pojazdy do zadań specjalnych, które mają ich jeszcze więcej. W transporcie ponadgabarytowym, gdzie masy ładunków przekraczają 100 ton, stosuje się skrzynie o 18, a nawet ponad 20 przełożeniach, często wyposażone w dodatkowe biegi pełzające (tzw. crawlery). Z kolei w historii amerykańskiej motoryzacji zapisały się niezsynchronizowane skrzynie biegów Eaton Fuller, wymagające od kierowcy techniki podwójnego wysprzęglania, co było prawdziwym testem umiejętności. Dziś to już raczej historia, ale pokazuje, jak bardzo ewoluowała technologia w świecie ciężarówek.