Jak czyścić stare obrazy?

Odkryty na strychu portret pradziadka, zakurzony pejzaż kupiony na pchlim targu – stare obrazy mają w sobie magię, ale często skrywają ją pod warstwą latami osiadającego brudu. Zanim jednak chwycisz za pierwszą z brzegu szmatkę, zatrzymaj się! Nieumiejętne czyszczenie może bezpowrotnie zniszczyć dzieło sztuki. W tym artykule przeprowadzimy Cię krok po kroku przez bezpieczne metody przywracania blasku starym obrazom i podpowiemy, kiedy zadanie to lepiej powierzyć specjaliście.

Pierwsze kroki: Dokładna ocena stanu obrazu

Zanim przystąpisz do jakichkolwiek działań, musisz stać się na chwilę detektywem. Przyjrzyj się obrazowi w dobrym, naturalnym świetle. Zwróć uwagę na wszelkie uszkodzenia, takie jak odpryski farby, pęknięcia płótna czy charakterystyczna siateczka spękań, znana jako krakelura. Sprawdź, czy farba się nie łuszczy – jeśli tak, każda próba czyszczenia na mokro może skończyć się katastrofą. Ważne jest również, aby spróbować zidentyfikować technikę, w jakiej obraz został wykonany. Inaczej traktuje się obrazy olejne, inaczej akwarele czy pastele, które są ekstremalnie wrażliwe na wilgoć i tarcie.

Domowe i bezpieczne metody odkurzania

Najczęstszym wrogiem starych obrazów jest po prostu kurz. Usunięcie go to pierwszy i często wystarczający krok do odświeżenia wyglądu dzieła. Pamiętaj jednak, że pośpiech jest złym doradcą.

Usuwanie kurzu na sucho

Do usunięcia luźnych zabrudzeń użyj wyłącznie bardzo miękkiego pędzla, najlepiej z naturalnego, wiewiórczego lub koziego włosia. Omiataj powierzchnię obrazu delikatnymi, jednokierunkowymi ruchami, zaczynając od góry. Nigdy nie używaj ściereczek z mikrofibry ani miotełek do kurzu – ich włókna mogą zahaczyć o nierówności farby i spowodować nieodwracalne uszkodzenia. Ciekawostką dla zaawansowanych jest użycie odkurzacza z regulacją mocy, ustawionego na najniższą siłę ssania, z miękką, szczotkową końcówką. Aby uniknąć bezpośredniego kontaktu, można nałożyć na końcówkę kawałek gazy lub pończochy i trzymać ją w odległości kilku centymetrów od płótna.

Kiedy woda to wróg

Podstawowa zasada brzmi: unikaj wody! Woda może przeniknąć przez mikropęknięcia werniksu i farby, powodując pęcznienie płótna, odspajanie się warstwy malarskiej, a w przypadku akwareli – natychmiastowe rozmycie pigmentu. Nawet pozornie niewinna wilgotna szmatka może pozostawić zacieki i zmatowić powierzchnię starego, pożółkłego werniksu.

Nietypowe metody na powierzchowny brud

W konserwatorskich annałach krążą opowieści o starych, domowych sposobach na czyszczenie obrazów. Należy je traktować raczej jako ciekawostki, a ewentualne próby przeprowadzać z ekstremalną ostrożnością i tylko na mało wartościowych obiektach.

1. Metoda "na chleb": Użycie miękiszu białego, czerstwego chleba (bez skórki) do delikatnego "tupania" po powierzchni obrazu. Chleb działa jak gąbka, zbierając powierzchowny brud i tłuszcz. Metoda ta jest jednak ryzykowna, gdyż może pozostawić okruchy i skrobię.
2. Surowy ziemniak: Przekrojony na pół surowy ziemniak był niegdyś używany do usuwania brudu. Jego sok zawiera enzymy, które mogą rozpuszczać niektóre zanieczyszczenia. Jest to jednak metoda bardzo inwazyjna! Wprowadza wilgoć i skrobię, które mogą stać się pożywką dla pleśni. Zdecydowanie odradzamy stosowanie jej na czymkolwiek cennym.

Czego absolutnie unikać? Lista zakazana

Aby uchronić Twój obraz przed zniszczeniem, zapamiętaj tę listę. Tych rzeczy NIGDY nie wolno robić:

• Używać jakichkolwiek domowych środków czystości, rozpuszczalników, alkoholu czy benzyny.
• Stosować śliny – jest kwaśna i zawiera enzymy, które mogą uszkodzić werniks.
• Szorować obrazu gąbkami, szorstkimi ścierkami czy wacikami, które zostawiają włókna.
• Czyścić obrazów wykonanych pastelami lub węglem – wymagają one interwencji specjalisty.
• Suszyć obrazu na słońcu lub przy użyciu suszarki do włosów.

Kiedy wezwać profesjonalistę?

Są sytuacje, w których domowe sposoby po prostu nie wystarczą i mogą jedynie zaszkodzić. Skontaktuj się z profesjonalnym konserwatorem dzieł sztuki, jeśli zauważysz:

• Mocno pożółkły, spękany lub zmatowiały werniks.
• Aktywne łuszczenie się i odpadanie farby.
• Plamy pleśni lub ślady po zalaniu wodą.
• Dziury, rozdarcia lub deformacje płótna.
• Obraz ma dla Ciebie dużą wartość sentymentalną lub finansową.

Pamiętaj, że profesjonalista dysponuje wiedzą, doświadczeniem i specjalistycznymi środkami chemicznymi, które pozwolą na bezpieczne oczyszczenie i zabezpieczenie obrazu na kolejne dziesięciolecia. Czasem najlepszą rzeczą, jaką możesz zrobić dla starego obrazu, jest po prostu nic nie robić i oddać go w ręce eksperta.