Jak terapia nowotworowa wpływa na płodność

Diagnoza nowotworu to moment, który wywraca świat do góry nogami. W obliczu walki o życie, wiele osób odkłada na bok myśli o przyszłości, w tym o rodzicielstwie. Tymczasem wiedza o wpływie terapii na płodność i dostępnych opcjach jej zachowania jest kluczowa, by po wyleczeniu móc spełniać marzenia o założeniu rodziny. Zrozumienie tego złożonego tematu to pierwszy krok do świadomych decyzji i aktywnego zarządzania swoim zdrowiem.

Wpływ chemioterapii na płodność

Chemioterapia, choć skuteczna w niszczeniu komórek nowotworowych, niestety nie jest selektywna i może uszkadzać także zdrowe, szybko dzielące się komórki organizmu, w tym te odpowiedzialne za płodność. Skutki uboczne zależą od rodzaju leków, dawki i czasu trwania leczenia.

• U kobiet: Chemioterapia może prowadzić do przedwczesnej niewydolności jajników, co oznacza wyczerpanie rezerwy jajnikowej i przedwczesną menopauzę. Niektóre leki, takie jak cyklofosfamid, są szczególnie gonado-toksyczne. Wiek pacjentki ma tu ogromne znaczenie – im młodsza kobieta, tym większa szansa na powrót funkcji jajników po zakończeniu leczenia, choć ryzyko długoterminowych problemów z płodnością zawsze istnieje.

• U mężczyzn: Chemioterapia może uszkodzić komórki spermatogonialne w jądrach, co prowadzi do przejściowego lub trwałego zmniejszenia produkcji plemników (azoospermii lub oligozoospermii). Wpływ ten również zależy od protokołu leczenia. W niektórych przypadkach, po kilku miesiącach lub latach od zakończenia terapii, produkcja nasienia może częściowo się odbudować.

Radioterapia a płodność: lokalne zagrożenie

Radioterapia wykorzystuje wysokoenergetyczne promieniowanie do niszczenia komórek nowotworowych. Jej wpływ na płodność jest silnie zależny od obszaru napromieniania.

• Radioterapia miednicy: Jeśli obszar leczenia obejmuje jajniki u kobiet lub jądra u mężczyzn, ryzyko uszkodzenia jest bardzo wysokie. Promieniowanie może bezpośrednio niszczyć komórki rozrodcze i prowadzić do trwałej bezpłodności.

• Radioterapia mózgu: Napromienianie przysadki mózgowej może zaburzyć wydzielanie hormonów regulujących funkcje rozrodcze, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, nawet jeśli same gonady nie zostały bezpośrednio narażone na promieniowanie.

• Wpływ na macicę: U młodych kobiet radioterapia miednicy może uszkodzić macicę, prowadząc do jej zmniejszenia, zaburzeń ukrwienia i elastyczności, co w przyszłości może zwiększać ryzyko poronień, przedwczesnych porodów lub innych komplikacji ciąży, nawet jeśli jajniki zostaną oszczędzone.

Interwencje chirurgiczne i hormonoterapia

Niektóre operacje nowotworowe, szczególnie te w obrębie układu rozrodczego, mogą bezpośrednio wpływać na płodność.

• Chirurgia: Usunięcie jajników (ooforektomia) lub jąder (orchidektomia) oczywiście prowadzi do trwałej bezpłodności. W przypadku nowotworów ginekologicznych, takich jak rak szyjki macicy, możliwe jest usunięcie macicy (histerektomia), co uniemożliwia zajście w ciążę, ale niekoniecznie wpływa na zdolność do posiadania dzieci za pomocą technik wspomaganego rozrodu (np. surogacja).

• Hormonoterapia: Terapie hormonalne, stosowane np. w leczeniu raka piersi czy prostaty, mają na celu blokowanie działania hormonów, które stymulują wzrost nowotworu. Mogą one tymczasowo hamować funkcje rozrodcze, wywołując stan przypominający menopauzę u kobiet lub obniżając produkcję plemników u mężczyzn. Zazwyczaj płodność wraca po zakończeniu leczenia, ale długotrwała terapia może mieć wpływ na rezerwę jajnikową.

Opcje zachowania płodności: nadzieja na przyszłość

Dzięki postępowi medycyny, coraz więcej pacjentów ma możliwość ochrony swojej płodności przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego. Kluczowe jest, aby omówić te kwestie z lekarzem onkologiem i specjalistą od płodności jak najwcześniej, najlepiej jeszcze przed rozpoczęciem terapii.

Metody dla kobiet

• Krioprezerwacja komórek jajowych (oocytów): Polega na pobraniu i zamrożeniu dojrzałych komórek jajowych. Wymaga stymulacji hormonalnej jajników, co może opóźnić leczenie onkologiczne o 2-4 tygodnie.

• Krioprezerwacja zarodków: Jeśli pacjentka ma partnera lub jest gotowa skorzystać z nasienia dawcy, można zamrozić zapłodnione komórki jajowe. Jest to metoda o nieco wyższej skuteczności niż zamrażanie samych oocytów.

• Krioprezerwacja tkanki jajnikowej: Metoda polegająca na chirurgicznym pobraniu fragmentu jajnika i jego zamrożeniu. Po zakończeniu leczenia, tkanka może zostać przeszczepiona z powrotem, co może przywrócić funkcje hormonalne i produkcję komórek jajowych. To szczególnie ważna opcja dla młodych dziewcząt przed okresem dojrzewania, u których nie można przeprowadzić stymulacji hormonalnej.

• Transpozycja jajników: W przypadku radioterapii miednicy, jajniki mogą zostać chirurgicznie przesunięte poza obszar napromieniania, aby zminimalizować ryzyko uszkodzenia.

Metody dla mężczyzn

• Krioprezerwacja nasienia: To najczęściej stosowana i najskuteczniejsza metoda. Polega na pobraniu i zamrożeniu próbek nasienia przed rozpoczęciem leczenia. Jest to prosta procedura, która nie opóźnia terapii.

• Krioprezerwacja tkanki jądrowej: W przypadku chłopców przed okresem dojrzewania, u których nie jest możliwe pobranie nasienia, można rozważyć zamrożenie tkanki jądrowej zawierającej komórki macierzyste spermatogenezy. Jest to metoda eksperymentalna, ale dająca nadzieję na przyszłe przywrócenie płodności.

Ważność świadomej rozmowy z zespołem medycznym

Rozmowa z onkologiem i specjalistą ds. płodności powinna odbyć się jak najszybciej po diagnozie. Zespół medyczny pomoże ocenić ryzyko wpływu leczenia na płodność, biorąc pod uwagę rodzaj nowotworu, planowaną terapię oraz wiek i stan zdrowia pacjenta. Przedstawią dostępne opcje zachowania płodności, ich skuteczność, ryzyko i koszty.

Pamiętaj, że nawet w obliczu najtrudniejszych wyzwań, istnieją drogi, by chronić swoje marzenia o przyszłości. Nie wahaj się zadawać pytań i szukać wsparcia. Płodność po leczeniu nowotworu jest złożonym tematem, ale dzięki wczesnemu planowaniu i dostępowi do nowoczesnych technik, wiele osób może zrealizować swoje pragnienia rodzicielstwa.