Kiedy i jak wystąpić o podział majątku?

Rozstanie lub rozwód to nie tylko koniec pewnego etapu w życiu emocjonalnym, ale również początek skomplikowanego procesu formalnego, jakim jest podział majątku wspólnego. Dla wielu osób jest to temat budzący lęk i niepewność, kojarzący się z długotrwałymi sporami sądowymi. Jednakże, z odpowiednią wiedzą, proces ten może przebiec znacznie sprawniej, niż się wydaje. Zrozumienie, kiedy i w jaki sposób można zainicjować podział, jest kluczem do zabezpieczenia swojej przyszłości finansowej i spokojnego zamknięcia tego rozdziału.

Kiedy można dokonać podziału majątku?

Podstawową zasadą jest, że podziału majątku wspólnego można dokonać dopiero po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami. To kluczowy moment, od którego zależy możliwość formalnego rozdzielenia zgromadzonych dóbr. Wspólność majątkowa ustaje najczęściej w następujących sytuacjach:

• Z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód.
• Z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego separację.
• W wyniku unieważnienia małżeństwa.
• Poprzez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej, czyli tzw. intercyzy, która wprowadza rozdzielność majątkową.
• Na mocy orzeczenia sądu, ustanawiającego rozdzielność majątkową na żądanie jednego z małżonków (tzw. przymusowa rozdzielność majątkowa).
• W szczególnych przypadkach, takich jak ubezwłasnowolnienie lub ogłoszenie upadłości jednego z małżonków.

Warto pamiętać, że wniosek o podział majątku można złożyć w dowolnym momencie po ustaniu wspólności – roszczenie to nie ulega przedawnieniu. Oznacza to, że nawet wiele lat po rozwodzie można wrócić do tej kwestii i ją uregulować.

Co wchodzi w skład majątku wspólnego?

Zanim przystąpimy do podziału, musimy precyzyjnie określić, co podlega podziałowi. Do majątku wspólnego zalicza się wszystkie przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków lub przez jednego z nich w trakcie trwania wspólności majątkowej. Co istotne, do majątku wspólnego nie wchodzą składniki majątku osobistego każdego z małżonków.

Typowe składniki majątku wspólnego

1. Nieruchomości: mieszkania, domy, działki kupione w trakcie trwania małżeństwa.
2. Ruchomości: samochody, meble, sprzęt RTV i AGD.
3. Środki finansowe: wynagrodzenie za pracę, dochody z działalności gospodarczej, oszczędności na kontach bankowych, środki zgromadzone w Otwartych Funduszach Emerytalnych (OFE) czy na IKE/IKZE.
4. Prawa: spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, akcje, udziały w spółkach.

Ciekawostka: Spadki i darowizny, nawet otrzymane w trakcie trwania małżeństwa, co do zasady wchodzą do majątku osobistego obdarowanego lub spadkobiercy, chyba że darczyńca lub spadkodawca postanowił inaczej. To częste źródło nieporozumień, dlatego warto znać tę zasadę.

Dwa sposoby na podział majątku

Gdy już wiemy, kiedy można dokonać podziału i co wchodzi w skład majątku, stajemy przed wyborem drogi, którą podążymy. Istnieją dwie podstawowe metody podziału: umowna i sądowa.

Podział umowny – Szybciej i taniej

Jeżeli byli małżonkowie są w stanie dojść do porozumienia w kwestii składu, wartości i sposobu podziału majątku, mogą wybrać drogę polubowną. Umowny podział jest zdecydowanie najkorzystniejszym rozwiązaniem – oszczędza czas, pieniądze i stres. Jeśli w skład majątku nie wchodzi nieruchomość, wystarczy zwykła umowa pisemna. Jeżeli jednak dzielimy dom, mieszkanie lub działkę, umowa musi mieć formę aktu notarialnego.

Podział sądowy – Gdy brakuje zgody

Gdy zgoda jest niemożliwa do osiągnięcia, jedynym wyjściem pozostaje droga sądowa. Postępowanie wszczyna się na wniosek jednego z byłych małżonków. Sąd w toku postępowania ustala skład i wartość majątku wspólnego (często z pomocą biegłych rzeczoznawców), a następnie dokonuje jego podziału. Sądowy podział jest procesem znacznie dłuższym, bardziej kosztownym i obciążającym emocjonalnie. Jest to jednak konieczność, gdy strony nie potrafią samodzielnie wypracować kompromisu.

Ważne kwestie dodatkowe

Proces podziału majątku kryje w sobie kilka niuansów, o których warto wiedzieć. Jednym z nich jest możliwość ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. Chociaż domyślnie przyjmuje się, że udziały małżonków są równe, sąd może orzec inaczej. Dzieje się tak, gdy jeden z małżonków w rażący lub uporczywy sposób nie przyczyniał się do powstawania majątku lub trwonił go (np. przez nałogi). Kolejną istotną kwestią są spłaty i dopłaty. Gdy jednemu z małżonków przyznawany jest na własność składnik majątku, którego nie da się fizycznie podzielić (np. mieszkanie), jest on zobowiązany do spłaty drugiego małżonka w wysokości odpowiadającej jego udziałowi. Podział majątku to ważny krok ku finansowej niezależności po zakończeniu związku, dlatego warto podejść do niego w sposób przemyślany i świadomy swoich praw.