Klauzule niedozwolone w umowach, co to jest, co zrobić?

Czy zdarzyło Ci się kiedyś podpisać umowę, czując lekkie zaniepokojenie jej skomplikowanym językiem i drobnym druczkiem? Wielu z nas traktuje ten moment jako zwykłą formalność, ufając, że profesjonalnie przygotowany dokument jest uczciwy. Niestety, w gąszczu paragrafów mogą kryć się pułapki – klauzule niedozwolone, które w rażący sposób naruszają Twoje prawa. Na szczęście prawo stoi po stronie konsumenta, a wiedza o tym, jak rozpoznać i co zrobić z takim zapisem, jest Twoją najsilniejszą bronią.

Co to są klauzule niedozwolone?

Klauzule niedozwolone, często nazywane również klauzulami abuzywnymi, to postanowienia umowne, które nie zostały z Tobą indywidualnie uzgodnione, a kształtują Twoje prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając Twoje interesy. Mówiąc prościej, są to zapisy, które dają przedsiębiorcy nieuczciwą przewagę. Co ważne, koncepcja ta dotyczy przede wszystkim umów zawieranych między przedsiębiorcą a konsumentem (B2C).

Kluczowe cechy klauzuli abuzywnej

Aby dany zapis został uznany za niedozwolony, musi spełniać łącznie kilka warunków:

• Został zawarty w umowie z konsumentem.
• Nie był przedmiotem indywidualnych negocjacji (np. pochodzi ze standardowego wzorca umowy).
• Kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami.
• Rażąco narusza interesy konsumenta.

Jak rozpoznać nieuczciwy zapis?

Rozpoznanie klauzuli niedozwolonej nie zawsze jest proste, ale istnieją pewne typowe przykłady, które powinny zapalić w Twojej głowie czerwoną lampkę. Kodeks cywilny zawiera przykładowy katalog takich postanowień, który jest doskonałą wskazówką dla każdego konsumenta.

Najczęstsze przykłady klauzul niedozwolonych

Oto kilka zapisów, na które warto zwrócić szczególną uwagę:

• Wyłączanie lub ograniczanie odpowiedzialności przedsiębiorcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (np. „Firma nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienia w dostawie”).
• Zapisy uprawniające przedsiębiorcę do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie (np. zmiana cennika usług w trakcie trwania umowy bez podania konkretnego powodu).
• Nakładanie na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub zrezygnował z umowy, rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego.
• Postanowienia, które przewidują automatyczne przedłużenie umowy o czas oznaczony na czas nieoznaczony, o ile konsument nie złoży w odpowiednim terminie oświadczenia o rezygnacji.
• Narzucanie właściwości sądu, który jest niewygodny dla konsumenta (np. sąd właściwy dla siedziby przedsiębiorcy), w sprawach, które nie podlegają wyłącznej właściwości tego sądu.

Ciekawostka: Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) prowadzi rejestr klauzul niedozwolonych. Chociaż od 2017 roku nowe klauzule nie są do niego dopisywane w starym trybie sądowym, wciąż jest to ogromna baza wiedzy i cenna wskazówka, jakie zapisy zostały już uznane za abuzywne w przeszłości.

Co się dzieje z umową zawierającą klauzulę niedozwoloną?

To najważniejsza informacja dla każdego konsumenta. Postanowienie uznane za niedozwolone nie wiąże Cię z mocy samego prawa. Oznacza to, że jest ono bezskuteczne od samego początku (łac. ex tunc). Co istotne, cała reszta umowy, o ile może funkcjonować bez tego jednego zapisu, pozostaje w mocy. Traktujesz umowę tak, jakby tego nieuczciwego zapisu nigdy w niej nie było.

Znalazłem klauzulę abuzywną – co robić?

Jeśli podejrzewasz, że Twoja umowa zawiera niedozwolone postanowienie, nie panikuj. Masz kilka możliwości działania.

1. Poinformuj przedsiębiorcę – W pierwszej kolejności warto skontaktować się z firmą. Wskaż na piśmie, który zapis uważasz za niedozwolony i oświadcz, że nie czujesz się nim związany. Czasem jest to wynik pomyłki, a przedsiębiorca może zgodzić się na usunięcie lub zmianę zapisu.
2. Skorzystaj z pomocy Rzecznika Konsumentów – W każdym powiecie i większym mieście działa Miejski lub Powiatowy Rzecznik Konsumentów. Udziela on bezpłatnych porad prawnych, może pomóc w napisaniu pisma do przedsiębiorcy, a nawet podjąć się mediacji.
3. Zgłoś sprawę do UOKiK – Możesz złożyć zawiadomienie do Prezesa UOKiK o podejrzeniu stosowania przez przedsiębiorcę niedozwolonych postanowień wzorców umów. Jeśli urząd potwierdzi Twoje obawy, może nałożyć na firmę karę i nakazać zaniechanie stosowania danej praktyki, co pomoże wszystkim jej klientom.
4. Wystąp do sądu – Ostatecznym krokiem jest droga sądowa. Możesz wnieść pozew o ustalenie, że dany zapis umowny nie jest dla Ciebie wiążący.

Podsumowanie – czytaj i pytaj

Najlepszą ochroną przed nieuczciwymi praktykami jest świadomość własnych praw. Zawsze dokładnie czytaj umowy przed ich podpisaniem, a w razie wątpliwości nie bój się zadawać pytań. Pamiętaj, że jako konsument jesteś chroniony przez prawo, a klauzule niedozwolone, nawet jeśli widnieją na papierze, nie mają mocy prawnej. Twoja czujność to pierwszy i najważniejszy krok do bezpiecznych i uczciwych transakcji.