Komu, kiedy przysługuje zasiłek macierzyński?

Narodziny dziecka to rewolucja w życiu, pełna radości, ale i nowych wyzwań, w tym finansowych. Na szczęście polski system ubezpieczeń społecznych oferuje wsparcie w postaci zasiłku macierzyńskiego, który ma na celu zapewnienie rodzicom finansowego bezpieczeństwa podczas opieki nad noworodkiem. Choć jego idea jest prosta, przepisy bywają zawiłe. W tym artykule krok po kroku wyjaśnimy, komu, kiedy i na jakich zasadach przysługuje to ważne świadczenie.

Zasiłek macierzyński – co to właściwie jest?

Zasiłek macierzyński to świadczenie pieniężne wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym. Jego głównym celem jest zastąpienie dochodu utraconego w okresie, gdy rodzic rezygnuje z pracy zawodowej, aby poświęcić czas na opiekę nad małym dzieckiem. Przysługuje on nie tylko w czasie urlopu macierzyńskiego, ale również urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz ojcowskiego.

Kto może otrzymać zasiłek macierzyński?

Kluczowym warunkiem do uzyskania prawa do zasiłku macierzyńskiego jest podleganie ubezpieczeniu chorobowemu. Może ono być obowiązkowe lub dobrowolne. To, do której grupy należysz, zależy od formy Twojego zatrudnienia.

Pracownicy na umowie o pracę

To najczęstsza i najprostsza sytuacja. Każda osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia zatrudnienia. Oznacza to, że prawo do zasiłku macierzyńskiego nabywa się automatycznie. Nie ma tu znaczenia staż pracy ani wysokość wynagrodzenia – liczy się sam fakt bycia ubezpieczonym w dniu porodu (lub przyjęcia dziecka na wychowanie).

Osoby na umowie zlecenia

W przypadku zleceniobiorców sytuacja jest nieco inna. Ubezpieczenie chorobowe jest dla nich dobrowolne. Aby nabyć prawo do zasiłku, muszą samodzielnie złożyć wniosek o objęcie tym ubezpieczeniem i regularnie opłacać składki. To niezwykle ważne – bez dobrowolnego zgłoszenia i opłacania składek, zasiłek macierzyński nie będzie przysługiwał, nawet jeśli od umowy zlecenia odprowadzane są inne składki (emerytalne, rentowe, zdrowotne).

Prowadzący działalność gospodarczą

Przedsiębiorcy, podobnie jak zleceniobiorcy, podlegają ubezpieczeniu chorobowemu na zasadzie dobrowolności. Aby otrzymać zasiłek macierzyński, muszą zgłosić się do tego ubezpieczenia i terminowo opłacać należne składki. Jakakolwiek przerwa lub opóźnienie w płatnościach może skutkować utratą prawa do świadczenia.

Okres pobierania zasiłku

Długość okresu, przez który można pobierać zasiłek macierzyński, zależy od liczby urodzonych dzieci podczas jednego porodu oraz od rodzaju urlopu, z którego korzysta rodzic.

• Urlop macierzyński: 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka, 31 tygodni przy dwójce, 33 tygodnie przy trójce, 35 tygodni przy czwórce i 37 tygodni przy piątce i więcej dzieci.
• Urlop rodzicielski: Do 41 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka lub do 43 tygodni w przypadku porodu mnogiego. Można go wykorzystać jednorazowo lub w maksymalnie 5 częściach.

Ciekawostka: Matka po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego może zrezygnować z pozostałej części i przekazać ją ojcu dziecka, o ile on również jest objęty ubezpieczeniem chorobowym.

Jaka jest wysokość świadczenia?

Wysokość zasiłku macierzyńskiego jest procentową wartością podstawy wymiaru, którą najczęściej stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto z ostatnich 12 miesięcy poprzedzających miesiąc porodu. Stawki procentowe wyglądają następująco:

1. 100% podstawy wymiaru – za okres urlopu macierzyńskiego i 6 tygodni urlopu rodzicielskiego.
2. 70% podstawy wymiaru – za pozostały okres urlopu rodzicielskiego.

Istnieje jednak bardzo popularne i korzystne rozwiązanie. Jeśli matka w ciągu 21 dni od porodu złoży wniosek o wypłatę zasiłku za cały okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, świadczenie będzie wypłacane w uśrednionej wysokości 81,5% podstawy wymiaru przez cały ten czas. To tzw. "dłuższy wniosek", który zapewnia stabilny, równy dochód przez cały rok opieki nad dzieckiem.

Zasiłek po ustaniu zatrudnienia

Co w sytuacji, gdy umowa o pracę wygasa w trakcie ciąży lub urlopu macierzyńskiego? Prawo chroni przyszłe matki. Zasiłek macierzyński przysługuje również wtedy, gdy do porodu dojdzie już po ustaniu ubezpieczenia, o ile ustało ono w okresie ciąży z powodu:

• Ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.
• Z naruszeniem przepisów prawa (i zostało to stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu).

Ponadto, umowa o pracę zawarta na czas określony, która rozwiązałaby się po upływie trzeciego miesiąca ciąży, z mocy prawa zostaje przedłużona do dnia porodu. W takim przypadku kobieta również nabywa prawo do zasiłku macierzyńskiego, który po porodzie wypłaca bezpośrednio ZUS.