Konfederacja targowicka, czym była?

W historii każdego narodu istnieją momenty, które na zawsze wpisują się w jego zbiorową pamięć, stając się symbolem lub przestrogą. W Polsce jednym z takich wydarzeń, budzącym do dziś silne emocje i będącym uosobieniem narodowej tragedii, jest Konfederacja Targowicka. Ale czym dokładnie była i dlaczego jej nazwa stała się synonimem zdrady?

Czym była Konfederacja Targowicka?

Konfederacja Targowicka była związkiem magnatów i szlachty polskiej zawiązanym w 1792 roku w celu obalenia Konstytucji 3 Maja i przywrócenia dawnego ustroju Rzeczypospolitej, opartego na "złotej wolności szlacheckiej". Jej członkowie, obawiając się reform wzmacniających państwo, zwrócili się o pomoc do carycy Katarzyny II, co doprowadziło do interwencji wojsk rosyjskich i ostatecznie do II rozbioru Polski.

Geneza: Rzeczpospolita przed reformami

Aby zrozumieć fenomen Targowicy, należy cofnąć się do czasów przed jej zawiązaniem. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII wieku znajdowała się w głębokim kryzysie. Osłabiona wewnętrznie, z paraliżującym sejmy liberum veto i wszechwładzą magnaterii, była polem do rozgrywek dla sąsiednich mocarstw. Próby reform, takie jak te podjęte przez Sejm Wielki (1788-1792), były odpowiedzią na tę dramatyczną sytuację i próbą ratowania państwa przed upadkiem.

Konstytucja 3 Maja: Nadzieja na odrodzenie

Uchwalenie Konstytucji 3 Maja w 1791 roku było przełomowym momentem. Była to pierwsza w Europie i druga na świecie nowoczesna konstytucja, która wprowadzała daleko idące zmiany: znosiła liberum veto, wzmacniała władzę wykonawczą, rozszerzała prawa mieszczan i brała pod ochronę chłopów. Konstytucja była symbolem nadziei na odrodzenie państwa i uniezależnienie się od wpływów Rosji, dążąc do zbudowania silnej i suwerennej Rzeczypospolitej.

Zawiązanie Konfederacji i jej cele

Nie wszyscy jednak byli zadowoleni z kierunku, w jakim zmierzała Rzeczpospolita. Część magnatów, przyzwyczajona do swojej pozycji i swobody, obawiała się utraty wpływów i przywilejów. Wśród nich znaleźli się m.in. Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski. To właśnie oni, pod pretekstem obrony "złotej wolności" i dawnego ustroju, zawiązali Konfederację. Co ciekawe, akt konfederacji został podpisany 27 kwietnia 1792 roku w Petersburgu, a ogłoszony 14 maja tego samego roku w Targowicy (miejscowości na Ukrainie), stąd jej nazwa.

• Główne cele Targowiczan:
• Obalenie Konstytucji 3 Maja.
• Przywrócenie dawnego ustroju Rzeczypospolitej.
• Zachowanie liberum veto i wolnej elekcji.
• Zapewnienie sobie protekcji Rosji, która miała gwarantować ich "wolności".

Interwencja rosyjska i wojna w obronie Konstytucji

Zawiązanie Konfederacji Targowickiej było dla Rosji idealnym pretekstem do interwencji w Rzeczypospolitej. Już w maju 1792 roku wojska rosyjskie przekroczyły granice Polski. Rozpoczęła się wojna w obronie Konstytucji 3 Maja, w której po stronie polskiej walczyły siły dowodzone m.in. przez księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszkę. Mimo początkowych sukcesów Polaków, przewaga Rosjan była miażdżąca. Król Stanisław August Poniatowski, pod naciskiem i w obliczu beznadziejnej sytuacji militarnej, przystąpił do Konfederacji Targowickiej, co de facto oznaczało kapitulację i koniec nadziei na obronę reform.

Skutki Konfederacji: II rozbiór i upadek państwa

Skutki Konfederacji Targowickiej były katastrofalne dla Rzeczypospolitej. Konstytucja 3 Maja została unieważniona, a wszelkie reformy cofnięte. Najtragiczniejszym następstwem był jednak II rozbiór Polski w 1793 roku, dokonany przez Rosję i Prusy. Rzeczpospolita straciła ogromne terytoria i stała się państwem jeszcze bardziej osłabionym i zależnym. Targowica, zamiast przywrócić "złotą wolność", przyczyniła się do ostatecznego upadku państwa, który nastąpił zaledwie dwa lata później, wraz z III rozbiorem, kończąc istnienie suwerennej Polski na 123 lata.

Targowica w polskiej świadomości: Symbol zdrady

Konfederacja Targowicka na trwałe wpisała się w polską świadomość historyczną jako synonim zdrady narodowej. Nazwisko "targowiczanin" stało się obelgą, oznaczającą osobę, która działa na szkodę własnego kraju, kierując się egoizmem lub interesami obcych mocarstw. Jest to przestroga przed wewnętrznymi podziałami i zewnętrznymi wpływami, które mogą doprowadzić do utraty suwerenności i niepodległości, a także przypomnienie o cenie, jaką płaci się za brak jedności w obliczu zagrożenia.