Kto wymyślił system dwunastkowy?

Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego doba ma 24 godziny, rok 12 miesięcy, a na tarczy zegara widnieje 12 cyfr? Nasz świat jest zdominowany przez system dziesiętny, oparty na liczbie palców u rąk, ale to właśnie system dwunastkowy, czyli liczenie w oparciu o tuziny, odcisnął trwałe piętno na naszej cywilizacji. Jego historia jest znacznie bardziej fascynująca i naturalna, niż mogłoby się wydawać, a jego korzenie sięgają głębiej niż historia pisma.

Kto zatem stoi za tym pomysłem?

Prawda jest taka, że nie ma jednego wynalazcy systemu dwunastkowego. Nie był to pomysł jednej osoby ani nawet jednej kultury. System ten wyewoluował naturalnie w różnych częściach świata jako odpowiedź na praktyczne potrzeby handlu, astronomii i mierzenia czasu. Jego ślady odnajdujemy już w starożytnych cywilizacjach, takich jak Sumerowie i Babilończycy. To właśnie oni, korzystając z systemu sześćdziesiątkowego (który jest wielokrotnością 12), podzielili godzinę na 60 minut, a minutę na 60 sekund. Podobnie starożytni Egipcjanie podzielili dzień i noc na 12-godzinne okresy, co dało początek naszej 24-godzinnej dobie.

Dlaczego akurat dwanaście?

Skąd wzięła się popularność akurat tej liczby? Odpowiedź jest zaskakująco prosta i można ją znaleźć na własnej dłoni. System dziesiętny opiera się na liczeniu dziesięciu palców, ale system dwunastkowy oferuje znacznie bardziej wyrafinowaną metodę.

Praktyczność na wyciągnięcie ręki

Wyprostuj jedną dłoń i spójrz na swoje cztery palce (bez kciuka). Każdy z nich składa się z trzech paliczków (kostek). Używając kciuka jako wskaźnika, możesz w prosty sposób policzyć do dwunastu na jednej ręce (3 paliczki x 4 palce = 12). To o wiele bardziej efektywne niż używanie całych palców. Co więcej, drugą ręką można było śledzić liczbę policzonych tuzinów, co pozwalało łatwo doliczyć aż do 144 (12 x 12), czyli tuzina tuzinów, znanego jako gros.

Matematyczna elegancja

Liczba 12 ma wyjątkową właściwość – jest niezwykle podzielna. W przeciwieństwie do 10, którą można podzielić bez reszty tylko przez 2 i 5, dwunastkę możemy podzielić przez 2, 3, 4 i 6. To sprawia, że operacje na ułamkach, takich jak 1/2, 1/3 czy 1/4, stają się banalnie proste. W handlu i rzemiośle, gdzie często trzeba było dzielić towary na równe części, ta cecha była nieoceniona. Dzięki temu łatwiej było ustalić cenę za ćwierć tuzina jajek czy podzielić materiał na trzy równe części.

Dziedzictwo systemu dwunastkowego dzisiaj

Choć na co dzień posługujemy się systemem dziesiętnym, dziedzictwo liczenia w tuzinach otacza nas z każdej strony. To nie tylko ciekawostka historyczna, ale żywy element naszej kultury.

• Czas: 12 godzin na tarczy zegara, 24 (2 x 12) godziny w dobie, 12 miesięcy w roku.
• Handel: Wciąż kupujemy produkty na tuziny (np. jajka, pączki) lub grosy (np. ołówki, guziki).
• Miary: W systemie imperialnym stopa ma 12 cali.
• Kultura: Mamy 12 znaków zodiaku, 12 apostołów w chrześcijaństwie czy 12 prac Heraklesa w mitologii.

System dwunastkowy, choć nie zdobył globalnej dominacji, pozostaje świadectwem ludzkiej pomysłowości w poszukiwaniu najbardziej praktycznych i eleganckich rozwiązań. To fascynujący przykład tego, jak matematyka i codzienne życie splatały się ze sobą od zarania dziejów, kształtując świat, w którym żyjemy.