Mata tatami, co to takiego?

Wkraczając do tradycyjnego japońskiego domu lub dojo, często czujemy pod stopami coś więcej niż zwykłą podłogę. To mata tatami – symbol kultury, komfortu i harmonii, który przez wieki kształtował japońskie wnętrza i styl życia. Ale czym dokładnie jest ta niezwykła mata i dlaczego odgrywa tak kluczową rolę w Kraju Kwitnącej Wiśni?

Mata tatami: Czym jest to tradycyjne japońskie pokrycie podłogowe?

Mata tatami to tradycyjne, modułowe pokrycie podłogowe, wywodzące się z Japonii. Jej nazwa pochodzi od czasownika „tatamu”, co oznacza „składać” lub „układać”. Pierwotnie tatami były cienkimi matami, które można było składać i przenosić, ale z czasem ewoluowały w stałe elementy podłogowe. Są one wykonane z naturalnych materiałów, które nie tylko nadają im charakterystyczny wygląd, ale także wyjątkowe właściwości.

Historia i ewolucja tatami

Początki mat tatami sięgają okresu Heian (794-1185), kiedy to były one luksusowym wyposażeniem dostępnym jedynie dla arystokracji. Służyły jako materace do spania lub siedziska, a ich liczba i sposób ułożenia symbolizowały status społeczny. Dopiero w okresie Muromachi (1336-1573) tatami zaczęły pokrywać całe pomieszczenia, szczególnie w kontekście ceremonii herbaty. W okresie Edo (1603-1868) stały się powszechne w domach samurajów i zamożnych mieszczan, by ostatecznie trafić pod strzechy wszystkich Japończyków.

Budowa i materiały

Tradycyjna mata tatami składa się z trzech głównych elementów:

• Tatami-doko (rdzeń): Jest to najgrubsza część maty, tradycyjnie wykonana z prasowanej słomy ryżowej. Współczesne rdzenie mogą być również zrobione z płyt pilśniowych, pianki polistyrenowej lub innych materiałów syntetycznych, co czyni je lżejszymi i odporniejszymi na wilgoć.
• Tatami-omote (powierzchnia): To wierzchnia warstwa, spleciona z wysokiej jakości trawy igusa (sitowie japońskie). Igusa nadaje macie charakterystyczny zielonkawy kolor, który z czasem jaśnieje, oraz niepowtarzalny zapach, często kojarzony z japońskim domem.
• Tatami-heri (obrzeże): Jest to ozdobna taśma z tkaniny (najczęściej bawełny lub jedwabiu), która obszywa dłuższe boki maty. Wzory i kolory na heri również miały swoje znaczenie i wskazywały na status właściciela.

Wymiary i układ pomieszczeń

Maty tatami mają standardowe wymiary, które różnią się nieco w zależności od regionu Japonii (np. Kyo-ma w Kioto, Edo-ma w Tokio). Pomieszczenia w japońskich domach są często mierzone w "jo", czyli liczbie mat tatami, które mogą pomieścić. Na przykład, pokój "roku-jo" to pomieszczenie o powierzchni sześciu mat. Istnieją również zasady dotyczące układania mat, które mają zapewnić pomyślność i harmonię, unikając na przykład tworzenia układów przypominających trumny.

Kulturowe znaczenie i zastosowanie mat tatami

Tatami to coś więcej niż tylko pokrycie podłogowe. W Japonii są one integralną częścią życia codziennego i kultury, wpływając na architekturę, estetykę i rytuały.

• W domach: Służą jako podstawa do spania (futony są rozkładane bezpośrednio na tatami), siedzenia oraz jako główne miejsce do życia i relaksu. Ich naturalna tekstura i zapach tworzą spokojną i kojącą atmosferę.
• W dojo: Specjalnie wzmocnione i grubsze maty tatami są używane w sztukach walki, takich jak judo, aikido czy karate, zapewniając bezpieczną i amortyzującą powierzchnię do ćwiczeń i upadków.
• Symbolika: Tatami symbolizują czystość, prostotę i bliskość z naturą. Ich naturalny zapach jest często opisywany jako "zapach domu" przez Japończyków.

Korzyści płynące z mat tatami

Maty tatami oferują szereg praktycznych i estetycznych korzyści, które przyczyniły się do ich długowieczności i popularności:

• Komfort i amortyzacja: Są sprężyste, co sprawia, że chodzenie po nich jest przyjemne, a także dobrze amortyzują upadki, co jest kluczowe w dojo.
• Regulacja temperatury: Dzięki swojej strukturze, tatami działają jako naturalny izolator. Zapewniają ciepło zimą i przyjemny chłód latem, co jest szczególnie cenne w japońskim klimacie.
• Oczyszczanie powietrza: Trawa igusa ma zdolność absorbowania dwutlenku węgla i regulowania wilgotności w pomieszczeniu. Uważa się również, że pochłania nieprzyjemne zapachy i uwalnia świeży, naturalny aromat.
• Akustyka: Tatami doskonale tłumią dźwięki, przyczyniając się do stworzenia spokojniejszego i cichszego środowiska w domu.
• Estetyka: Ich naturalny wygląd i minimalistyczny design pasują do wielu wnętrz, dodając im egzotycznego, a zarazem spokojnego charakteru.

Pielęgnacja i konserwacja

Aby maty tatami służyły przez lata, wymagają odpowiedniej pielęgnacji:

• Regularne czyszczenie: Należy je odkurzać lub przecierać wilgotną ściereczką, zawsze w kierunku splotu trawy igusa.
• Unikanie wilgoci: Tatami są wrażliwe na wilgoć, która może prowadzić do pleśni. Ważne jest regularne wietrzenie pomieszczeń.
• Ochrona przed słońcem: Bezpośrednie i długotrwałe działanie promieni słonecznych może spowodować szybsze blaknięcie i wysuszenie trawy.
• Usuwanie plam: Plamy należy usuwać jak najszybciej, delikatnie przecierając je wilgotną szmatką z łagodnym detergentem, a następnie dokładnie osuszyć.

Nowoczesne tatami i ich adaptacje

Współczesny świat docenia estetykę i funkcjonalność tatami, co doprowadziło do powstania wielu nowoczesnych adaptacji. Dostępne są lżejsze, przenośne maty, a także tatami wykonane z syntetycznych materiałów, które są łatwiejsze w utrzymaniu i bardziej odporne na wilgoć. Pojawiają się także meble inspirowane tatami, takie jak łóżka czy modułowe siedziska, które pozwalają wprowadzić japoński styl do wnętrz na całym świecie, zachowując przy tym ducha minimalizmu i naturalności.