Mitomania, objawy, leczenie

Czy zdarzyło Ci się kiedyś spotkać osobę, której opowieści brzmiały zbyt dobrze, by mogły być prawdziwe? Kogoś, kto z niezwykłą swobodą opowiadał o bohaterskich czynach, egzotycznych podróżach czy spotkaniach z celebrytami, a Ty miałeś nieodparte wrażenie, że coś tu nie gra? To zjawisko może być czymś więcej niż tylko bujną wyobraźnią. W psychologii znane jest jako mitomania, czyli patologiczna skłonność do kłamania, która niszczy relacje i rujnuje zaufanie, a dla osoby dotkniętej problemem jest często cierpieniem, nad którym nie potrafi zapanować.

Czym jest mitomania, czyli patologiczne kłamanie?

Mitomania, znana również jako kłamstwo patologiczne lub pseudologia fantastica, to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się kompulsywną, czyli przymusową, skłonnością do opowiadania nieprawdziwych historii. Co istotne, osoba cierpiąca na mitomanię często nie kłamie dla osiągnięcia konkretnej, materialnej korzyści, jak ma to miejsce w przypadku zwykłego kłamstwa. Jej motywacje są znacznie bardziej złożone i zazwyczaj zakorzenione głęboko w psychice – mogą wynikać z potrzeby zwrócenia na siebie uwagi, zdobycia podziwu, współczucia lub po prostu ucieczki od nieciekawej, bolesnej rzeczywistości.

Kłamstwa mitomana są zazwyczaj bardzo rozbudowane, barwne i dramatyczne. Często wplata on w nie elementy prawdy, co sprawia, że jego opowieści stają się bardziej wiarygodne dla otoczenia. Z biegiem czasu sam może zacząć wierzyć we własne fantazje, zacierając granicę między prawdą a fikcją.

Główne objawy i sygnały ostrzegawcze

Rozpoznanie mitomanii może być trudne, ponieważ osoby dotknięte tym zaburzeniem są często niezwykle przekonujące. Istnieją jednak pewne sygnały, które powinny wzbudzić naszą czujność. Do kluczowych objawów należą:

• Kompulsywny charakter kłamstw: Osoba kłamie często, nawykowo, nawet w sytuacjach, gdy prawda byłaby dla niej korzystniejsza.
• Grandiose i dramatyczne historie: Opowieści są zazwyczaj niezwykłe. Mitoman przedstawia siebie jako bohatera, ofiarę lub osobę o wyjątkowych dokonaniach i znajomościach.
• Brak wyraźnej motywacji zewnętrznej: Kłamstwa nie służą uniknięciu kary czy zdobyciu pieniędzy. Celem jest raczej zaspokojenie wewnętrznych potrzeb psychicznych.
• Mieszanie prawdy z fikcją: Wplatanie realnych zdarzeń i szczegółów w zmyślone historie, co utrudnia ich weryfikację.
• Utrata kontroli: Mitoman często sam wierzy w swoje opowieści lub ma trudność z odróżnieniem ich od rzeczywistości.
• Pozytywny wizerunek własny: Kłamstwa niemal zawsze stawiają opowiadającego w dobrym świetle – jako kogoś odważnego, inteligentnego lub wyjątkowo doświadczonego przez los.

Ciekawostka: Efekt kuli śnieżnej

Kłamstwa mitomana często działają na zasadzie kuli śnieżnej. Jedna nieprawdziwa historia wymaga stworzenia kolejnych, aby podtrzymać jej wiarygodność. To prowadzi do budowy skomplikowanej siatki kłamstw, w której osoba dotknięta zaburzeniem sama zaczyna się gubić, co prowadzi do poważnych problemów w życiu społecznym i zawodowym.

Możliwe przyczyny leżące u podłoża mitomanii

Mitomania nie jest chorobą samą w sobie, a raczej objawem głębszych problemów psychicznych. Choć dokładne przyczyny nie są w pełni poznane, specjaliści wskazują na kilka potencjalnych źródeł tego zaburzenia:

1. Niska samoocena: Osoba czuje, że jej prawdziwe życie jest nudne i niewystarczające, dlatego tworzy alternatywną, bardziej ekscytującą rzeczywistość, aby zyskać akceptację i podziw innych.
2. Doświadczenia traumatyczne: Kłamstwo może być mechanizmem obronnym, sposobem na ucieczkę od bolesnych wspomnień z przeszłości, takich jak przemoc czy zaniedbanie w dzieciństwie.
3. Zaburzenia osobowości: Mitomania często współwystępuje z innymi zaburzeniami, takimi jak narcystyczne zaburzenie osobowości, zaburzenie osobowości typu borderline (BPD) czy antyspołeczne zaburzenie osobowości.
4. Potrzeba uwagi: Patologiczne kłamanie może być desperacką próbą znalezienia się w centrum zainteresowania.

Diagnoza i leczenie – czy z mitomanii można wyjść?

Droga do wyleczenia mitomanii jest długa i wymagająca, ale możliwa. Pierwszym i najtrudniejszym krokiem jest uświadomienie sobie problemu przez samego pacjenta. Ponieważ mitoman często nie postrzega swojego zachowania jako szkodliwego, rzadko szuka pomocy z własnej woli. Zazwyczaj trafia na terapię pod presją rodziny lub z powodu poważnych konsekwencji swoich kłamstw.

Jak wygląda proces leczenia?

Podstawą leczenia mitomanii jest psychoterapia. Najczęściej stosuje się terapię poznawczo-behawioralną (CBT), która pomaga pacjentowi zidentyfikować przyczyny swojego zachowania, zrozumieć mechanizmy kłamania i nauczyć się nowych, zdrowych sposobów radzenia sobie z emocjami i budowania poczucia własnej wartości. Kluczowe jest zbudowanie szczerej i opartej na zaufaniu relacji z terapeutą, co stanowi ogromne wyzwanie.

W niektórych przypadkach, gdy mitomania jest objawem innego zaburzenia (np. depresji czy zaburzeń lękowych), psychiatra może zalecić farmakoterapię w celu leczenia choroby podstawowej.

Jak pomóc osobie z otoczenia, która może cierpieć na mitomanię?

Jeśli podejrzewasz, że ktoś w Twoim otoczeniu jest mitomanem, konfrontacja i oskarżanie go o kłamstwa rzadko przynoszą pozytywne rezultaty. Może to jedynie sprawić, że osoba zamknie się w sobie lub zacznie kłamać jeszcze bardziej wymyślnie. Co zatem można zrobić?

• Nie angażuj się w kłamstwa: Nie udawaj, że wierzysz w nieprawdziwe historie, ale też nie atakuj. Możesz delikatnie dać do zrozumienia, że historia brzmi niewiarygodnie, mówiąc np. „Trudno mi w to uwierzyć”.
• Skup się na emocjach, nie na faktach: Zamiast dyskutować o prawdziwości opowieści, spróbuj odnieść się do uczuć, które mogą za nią stać. Powiedz: „Brzmi, jakbyś chciał, żeby ludzie Cię podziwiali” lub „Wygląda na to, że bardzo potrzebujesz wsparcia”.
• Wyznaczaj granice: Jasno komunikuj, że kłamstwa niszczą zaufanie i utrudniają relację.
• Zachęcaj do profesjonalnej pomocy: Najważniejszym krokiem jest delikatne zasugerowanie wizyty u specjalisty – psychologa lub psychoterapeuty. Można to zrobić, okazując troskę o ogólne samopoczucie danej osoby, a nie atakując jej skłonność do kłamania.

Pamiętaj, że mitomania to złożone zaburzenie, a osoba nią dotknięta często cierpi i nie potrafi sama przerwać błędnego koła kłamstw. Okazanie empatii i wsparcia w poszukiwaniu profesjonalnej pomocy jest najlepszym, co możemy zrobić.