Notariusz, zawód z historią

Czy zastanawiałeś się kiedyś, kim tak naprawdę jest notariusz i skąd wziął się ten zawód? Choć dziś kojarzy nam się głównie z poświadczaniem podpisów i umowami sprzedaży nieruchomości, jego korzenie sięgają tysięcy lat wstecz. Notariusz to nie tylko prawnik, ale przede wszystkim strażnik pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego, którego rola ewoluowała przez wieki, by stać się fundamentem współczesnego systemu prawnego. Zapraszamy w podróż przez historię jednego z najstarszych i najbardziej zaufanych zawodów świata.

Korzenie zawodu w starożytnym Rzymie

Początków profesji notariusza należy szukać w starożytnym Rzymie. To właśnie tam działali tak zwani notarii, którzy byli biegłymi w szybkim pisaniu stenograficznym, a ich zadaniem było spisywanie mów, protokołowanie posiedzeń czy redagowanie listów. Byli to jednak bardziej sekretarze niż funkcjonariusze publiczni. Równolegle funkcjonowali tabelliones – skrybowie publiczni, którzy za opłatą sporządzali dla osób prywatnych różnego rodzaju dokumenty, takie jak testamenty, umowy czy akty darowizny. Choć nie miały one jeszcze mocy dokumentu urzędowego, cieszyły się dużym zaufaniem i stanowiły ważny dowód w obrocie prywatnym. To właśnie działalność tabellionów jest uznawana za bezpośredni pierwowzór dzisiejszego notariatu.

Notariusz jako gwarant wiarygodności w średniowieczu

Prawdziwy rozkwit i ukształtowanie się zawodu notariusza w formie zbliżonej do obecnej nastąpiło w średniowieczu, zwłaszcza w miastach włoskich. Wraz z rozwojem handlu i życia miejskiego wzrosło zapotrzebowanie na profesjonalne i wiarygodne dokumentowanie czynności prawnych. To właśnie wtedy notariusze zaczęli działać na podstawie upoważnienia władzy publicznej – cesarskiej lub papieskiej. Sporządzane przez nich dokumenty, zwane instrumentum publicum, zyskały moc dowodową dokumentu urzędowego. Oznaczało to, że ich treść była uznawana za prawdziwą i nie wymagała dodatkowych dowodów. Notariusz stał się osobą zaufania publicznego, a jego podpis i pieczęć gwarantowały autentyczność i legalność dokumentu.

Ciekawostka historyczna

Warto wiedzieć, że ojciec słynnego renesansowego artysty, Leonarda da Vinci, Ser Piero da Vinci, był cenionym notariuszem we Florencji. To pokazuje, jak ważną i szanowaną pozycję społeczną zajmowali przedstawiciele tego zawodu już w tamtych czasach.

Ewolucja notariatu na ziemiach polskich

Na ziemiach polskich notariat, jako instytucja prawa publicznego, pojawił się stosunkowo późno, bo dopiero w XIII wieku, głównie za sprawą wpływów Kościoła. Przez wieki jego rola była ograniczona, a wiele czynności prawnych dokumentowano w sądach ziemskich i grodzkich. Dopiero okres zaborów przyniósł rozwój nowoczesnych struktur notarialnych, opartych na wzorcach państw zaborczych – austriackim, pruskim i rosyjskim. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku jednym z kluczowych wyzwań było ujednolicenie systemów prawnych. Pełne scalenie prawa o notariacie nastąpiło w 1933 roku, tworząc podwaliny pod współczesny, jednolity model notariatu w Polsce.

Kim jest i co robi współczesny notariusz?

Dzisiejszy notariusz to prawnik mianowany przez Ministra Sprawiedliwości, który pełni funkcję osoby zaufania publicznego. Jego nadrzędnym zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego i ochrona słusznych interesów stron. Notariusz jest bezstronny i dba o to, by dokonywane czynności były zgodne z prawem i wolą wszystkich zaangażowanych osób. Jego działania mają charakter prewencyjny – dobrze sporządzony akt notarialny zapobiega przyszłym sporom sądowym.

Główne zadania notariusza

Do najważniejszych czynności dokonywanych przez notariusza należą:

• Sporządzanie aktów notarialnych, np. umów sprzedaży nieruchomości, darowizn, umów majątkowych małżeńskich (intercyz), testamentów czy umów spółek.
• Sporządzanie aktów poświadczenia dziedziczenia, które są alternatywą dla sądowego stwierdzenia nabycia spadku.
• Dokonywanie poświadczeń, takich jak własnoręczność podpisu, zgodność kopii z oryginałem dokumentu czy data okazania dokumentu.
• Spisywanie protokołów, na przykład z walnych zgromadzeń wspólników, z przyjęcia lub odrzucenia spadku.
• Przyjmowanie na przechowanie pieniędzy, papierów wartościowych, dokumentów lub danych na informatycznym nośniku danych.

Zawód notariusza, z jego bogatą historią i fundamentalnym znaczeniem dla porządku prawnego, jest dowodem na to, jak ważna w relacjach międzyludzkich jest pewność, zaufanie i rzetelność. Choć technologia zmienia świat, potrzeba bezstronnego świadka i gwaranta legalności czynności prawnych pozostaje niezmienna.