Nowelizacje ustawy o pożytku publicznym w 2011 roku

Rok 2011 zapisał się w historii polskiego trzeciego sektora jako czas rewolucyjnych zmian. To właśnie wtedy w życie weszła obszerna nowelizacja Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, która na nowo zdefiniowała zasady gry dla tysięcy fundacji i stowarzyszeń. Choć od tamtych wydarzeń minęła już ponad dekada, ich echa wciąż kształtują codzienność organizacji pozarządowych. Przyjrzyjmy się, co dokładnie zmieniło się w 2011 roku i jakie miało to konsekwencje.

Kluczowe zmiany w definicjach

Jedną z fundamentalnych zmian wprowadzonych w 2011 roku było doprecyzowanie kluczowych pojęć, które wcześniej budziły wiele wątpliwości. Nowelizacja wyraźnie rozgraniczyła działalność odpłatną pożytku publicznego od działalności gospodarczej. Ustalono precyzyjne limity przychodów dla działalności odpłatnej, co pomogło organizacjom unikać zarzutu prowadzenia ukrytej działalności komercyjnej. Dzięki temu fundacje i stowarzyszenia zyskały jaśniejsze ramy prawne dla pozyskiwania środków na swoją działalność statutową, na przykład poprzez sprzedaż cegiełek czy organizację płatnych szkoleń, o ile dochód w całości przeznaczany był na cele pożytku publicznego.

Nowe zasady dla Organizacji Pożytku Publicznego (OPP)

Nowelizacja z 2011 roku znacząco wpłynęła na organizacje posiadające lub ubiegające się o status Organizacji Pożytku Publicznego (OPP). Zmiany miały na celu przede wszystkim zwiększenie wiarygodności i przejrzystości tych podmiotów.

Zaostrzone kryteria nadawania statusu

Najważniejszą nowością było wprowadzenie wymogu prowadzenia nieprzerwanej działalności w sferze zadań publicznych przez co najmniej dwa lata przed złożeniem wniosku o status OPP. Ten zapis miał na celu wyeliminowanie organizacji tworzonych naprędce, wyłącznie w celu pozyskiwania środków z 1% podatku. Chodziło o to, by status OPP był potwierdzeniem faktycznego i długofalowego zaangażowania w działalność społeczną.

Większa przejrzystość finansowa

Kolejnym filarem zmian było nałożenie na OPP nowych obowiązków sprawozdawczych. Organizacje zostały zobligowane do publikowania swoich rocznych sprawozdań merytorycznych i finansowych w specjalnej internetowej bazie. To był krok milowy w kierunku transparentności – od tej pory każdy darczyńca mógł w prosty sposób sprawdzić, na co konkretna organizacja przeznacza zebrane środki. Była to odpowiedź na rosnące oczekiwania społeczne dotyczące jawności finansów w trzecim sektorze.

Mechanizm 1% podatku po nowemu

Zmiany nie ominęły również słynnego mechanizmu przekazywania 1% podatku dochodowego. Nowelizacja wprowadziła bardziej rygorystyczne zasady dotyczące wydatkowania i rozliczania tych środków. OPP zostały zobowiązane do przeznaczania pieniędzy z 1% wyłącznie na prowadzenie działalności pożytku publicznego. Co więcej, musiały one składać szczegółowe sprawozdania pokazujące, na co konkretnie zostały wydane otrzymane kwoty. Celem było zapewnienie, że wsparcie od podatników trafia bezpośrednio na realizację misji społecznej, a nie na przykład na koszty administracyjne niezwiązane z działalnością statutową.

Ciekawostka: Skąd pomysł na tak duże zmiany?

Warto wiedzieć, że nowelizacja z 2011 roku była odpowiedzią na dynamiczny rozwój trzeciego sektora w Polsce i pewne patologie, które zaczęły się pojawiać. Mechanizm 1% stał się na tyle popularny, że przyciągnął podmioty nastawione głównie na zysk, a nie na realną pomoc. W mediach pojawiały się informacje o organizacjach "słupach" lub takich, które przeznaczały lwią część środków na agresywne kampanie marketingowe. Ustawodawca, wprowadzając nowe, bardziej rygorystyczne przepisy, chciał "ucywilizować" ten obszar i odbudować zaufanie społeczne do organizacji pozarządowych.

Podsumowanie: Skutki nowelizacji po latach

Nowelizacja ustawy o pożytku publicznym z 2011 roku była bez wątpienia kamieniem węgielnym dla profesjonalizacji polskiego trzeciego sektora. Z jednej strony, nałożyła na organizacje, zwłaszcza te małe, wiele nowych biurokratycznych obowiązków. Z drugiej jednak, znacząco podniosła poziom transparentności i wiarygodności OPP, co w dłuższej perspektywie wzmocniło całe środowisko. Dziś, patrząc z perspektywy czasu, można śmiało stwierdzić, że były to zmiany niezwykle potrzebne, które pomogły ukształtować sektor pozarządowy w jego obecnej, bardziej dojrzałej formie.