Prawa pracującego studenta

Łączenie studiów z pracą to wyzwanie, które podejmuje coraz więcej młodych ludzi. Niezależność finansowa, zdobywanie doświadczenia zawodowego czy po prostu chęć aktywnego wykorzystania czasu to tylko niektóre z motywacji. Jednak w natłoku obowiązków akademickich i zawodowych łatwo zapomnieć o kluczowej kwestii: swoich prawach. Czy wiesz, co przysługuje Ci jako pracującemu studentowi? Zrozumienie przepisów to podstawa, by uniknąć nieporozumień i w pełni korzystać z dobrodziejstw legalnego zatrudnienia.

Podstawowe formy zatrudnienia studentów

W Polsce studenci najczęściej zatrudniani są na podstawie umów cywilnoprawnych, choć nie brakuje też tych, którzy decydują się na umowę o pracę. Każda z tych form ma swoje specyficzne cechy i niesie za sobą odmienne prawa oraz obowiązki.

Umowa zlecenie: najpopularniejszy wybór

Jest to bez wątpienia najczęściej spotykana forma zatrudnienia wśród studentów. Jej popularność wynika przede wszystkim z elastyczności, zarówno dla pracodawcy, jak i dla zleceniobiorcy. Ale czy wiesz, co wyróżnia studenta na umowie zlecenia?

• Zwolnienie z ZUS: To kluczowa korzyść! Studenci, którzy nie ukończyli 26. roku życia, zatrudnieni na umowę zlecenie, są zwolnieni z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) oraz zdrowotne. Dzięki temu ich wynagrodzenie brutto jest niemal równe netto, co czyni ich atrakcyjniejszymi dla pracodawców i korzystniejszymi dla nich samych. Pamiętaj, że to zwolnienie dotyczy tylko umów zlecenie, a nie umów o pracę.
• Brak urlopów i świadczeń pracowniczych: Na umowie zlecenie nie przysługują Ci płatne urlopy, prawo do chorobowego czy inne świadczenia typowe dla umowy o pracę. Wszystko zależy od indywidualnych ustaleń z zleceniodawcą.
• Minimalna stawka godzinowa: Mimo braku składek, masz prawo do otrzymywania co najmniej minimalnej stawki godzinowej, która jest co roku aktualizowana. Sprawdzaj jej wysokość regularnie!

Umowa o pracę: pełnia praw, większa sztywność

Choć mniej elastyczna, umowa o pracę daje studentowi pełnię praw pracowniczych, dokładnie tak samo, jak każdemu innemu pracownikowi. Jeśli zdecydujesz się na tę formę zatrudnienia, przysługują Ci:

• Płatny urlop wypoczynkowy: W zależności od stażu pracy (do którego wlicza się okres studiów, ale tylko w kontekście wymiaru urlopu, a nie jako staż pracy ogólny), masz prawo do 20 lub 26 dni urlopu w roku.
• Płatne zwolnienie lekarskie: W przypadku choroby przysługuje Ci wynagrodzenie chorobowe, a następnie zasiłek chorobowy.
• Określony czas pracy: Obowiązuje Cię Kodeks pracy, co oznacza standardowo 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.
• Ochrona przed zwolnieniem: Pracodawca musi podać przyczynę wypowiedzenia i przestrzegać okresów wypowiedzenia.

Warto wiedzieć, że w przypadku umowy o pracę studenci podlegają pełnemu oskładkowaniu ZUS, niezależnie od wieku.

Umowa o dzieło: dla twórczych projektów

To forma zatrudnienia, która koncentruje się na konkretnym rezultacie – stworzeniu dzieła. Może to być napisanie tekstu, stworzenie grafiki, wykonanie tłumaczenia. Kluczowe cechy to:

• Brak składek ZUS: Z reguły umowa o dzieło nie podlega oskładkowaniu ZUS, co czyni ją atrakcyjną dla obu stron.
• Brak minimalnej stawki: Wynagrodzenie jest ustalane za wykonanie całego dzieła, a nie za godziny pracy.

Pamiętaj, aby umowa o dzieło faktycznie dotyczyła stworzenia czegoś nowego i namacalnego, a nie jedynie świadczenia usług.

Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne: co musisz wiedzieć?

Kwestia ubezpieczeń jest jedną z najbardziej palących dla pracujących studentów. Rozróżnienie form zatrudnienia jest tutaj kluczowe.

• Student do 26. roku życia na umowie zlecenie: Jak wspomniano, jesteś zwolniony z większości składek ZUS. Jeśli jesteś studentem, masz prawo do ubezpieczenia zdrowotnego z uczelni, nawet jeśli nie pracujesz. Jeśli pracujesz na umowie zlecenie i masz mniej niż 26 lat, Twoja umowa nie jest tytułem do ubezpieczeń społecznych ani zdrowotnych.
• Student po 26. roku życia na umowie zlecenie: Po ukończeniu 26 lat, nawet będąc studentem, umowa zlecenie staje się tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych. Oznacza to, że od Twojego wynagrodzenia będą potrącane składki ZUS.
• Student na umowie o pracę (niezależnie od wieku): Zawsze podlegasz pełnemu oskładkowaniu ZUS.

Ciekawostka: status studenta do 26. roku życia jest tak korzystny z perspektywy ZUS, że wielu pracodawców chętnie zatrudnia młodych ludzi na umowę zlecenie, aby obniżyć koszty pracy.

Czas pracy i obowiązki akademickie

Jako student masz prawo do pogodzenia pracy z nauką. O ile Kodeks pracy nie przewiduje specjalnych ulg dla studentów zatrudnionych na umowę o pracę (musisz wywiązywać się ze swoich obowiązków jak każdy inny pracownik), o tyle w przypadku umów cywilnoprawnych masz większą swobodę. Pamiętaj jednak, by jasno komunikować swoje potrzeby pracodawcy i ustalać elastyczny grafik, który pozwoli Ci uczestniczyć w zajęciach i przygotowywać się do egzaminów.

Pracodawcy często są świadomi podwójnej roli studenta i wykazują zrozumienie, oferując elastyczne godziny pracy, możliwość pracy zdalnej czy dopasowanie grafiku do sesji egzaminacyjnej. Warto o tym rozmawiać na etapie rekrutacji.

Podsumowanie: bądź świadomym pracownikiem

Praca podczas studiów to nieocenione doświadczenie, które wzbogaca CV i pozwala na rozwój osobisty. Kluczem do sukcesu jest jednak świadomość swoich praw i obowiązków. Zawsze dokładnie czytaj umowę przed jej podpisaniem, upewnij się co do rodzaju zatrudnienia i konsekwencji z niego wynikających, szczególnie w kontekście składek ZUS. W razie wątpliwości nie wahaj się szukać porady – czy to u prawnika, czy w Państwowej Inspekcji Pracy. Twoje prawa są ważne!