Rodzaje dysleksji

Dysleksja to termin, który często słyszymy, ale czy naprawdę rozumiemy, co się za nim kryje? To znacznie więcej niż „trudności z czytaniem” – to złożone zaburzenie o różnorodnych obliczach, które wpływa na naukę i codzienne funkcjonowanie. W tym artykule przyjrzymy się bliżej, jakie typy dysleksji wyróżniamy i jak je rozpoznać, aby skutecznie wspierać osoby, których dotyczy.

Co to dysleksja?

Zanim zagłębimy się w szczegółowe typy, warto przypomnieć, że dysleksja to specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania. Nie jest to kwestia inteligencji ani lenistwa, lecz odmiennego funkcjonowania mózgu w przetwarzaniu informacji językowych. Osoby z dysleksją często mają przeciętny lub ponadprzeciętny poziom inteligencji, a ich trudności wynikają z innych mechanizmów, niż te związane z ogólnymi zdolnościami poznawczymi.

Główne typy dysleksji

Dysleksja nie jest jednolitym zaburzeniem. Specjaliści wyróżniają kilka głównych typów, które mogą występować samodzielnie lub w kombinacji. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe dla odpowiedniego wsparcia.

Dysleksja fonologiczna

To najczęściej diagnozowany typ dysleksji, znany również jako dysleksja słuchowa. Charakteryzuje się trudnościami w kojarzeniu dźwięków (fonemów) z literami (grafemami). Osoby z dysleksją fonologiczną mają problem z analizą i syntezą fonemową, co utrudnia im dekodowanie nowych słów i płynne czytanie.

• Przykłady trudności:
  • Trudności z rymowaniem i dzieleniem słów na sylaby.
  • Problemy z nauką alfabetu i zapamiętywaniem głosek.
  • Wolne, męczące czytanie, często z błędami w odczytywaniu nieznanych słów.
  • Trudności w pisaniu ze słuchu, np. „szafa” pisana jako „szafa”, ale „szkoła” jako „szkła”.

Dysleksja powierzchniowa

Ten typ, nazywany także dysleksją wizualną lub ortograficzną, dotyczy przede wszystkim trudności w rozpoznawaniu słów jako całości. Osoby z dysleksją powierzchniową często czytają słowa fonetycznie, nawet te nieregularne, co prowadzi do błędów. Mają problem z zapamiętywaniem wyglądu słów i ich pisowni.

• Przykłady trudności:
  • Czytanie słów nieregularnych, np. „chleb” jako „hleb” (jeśli w języku polskim byłoby to nieregularne, w angielskim np. „yacht” czytane fonetycznie).
  • Wolne czytanie, ponieważ każde słowo jest „dekodowane” od nowa.
  • Problemy z zapamiętywaniem ortografii i reguł pisowni.
  • Trudności z odróżnianiem podobnych słów, np. „morze” i „może”.

Dysleksja wizualno-przestrzenna

Chociaż często dyskutuje się o niej jako o osobnym typie, w rzeczywistości odnosi się do trudności w przetwarzaniu informacji wzrokowych, które mogą towarzyszyć dysleksji fonologicznej lub powierzchniowej. Osoby te mogą mieć problemy z percepcją kształtów liter, ich kolejnością w wyrazie, a także z utrzymaniem miejsca w tekście.

• Przykłady trudności:
  • Mylenie liter o podobnym kształcie (np. b/d, p/q).
  • Przestawianie kolejności liter w wyrazie (np. „taras” czytane jako „trasa”).
  • Gubienie linijek w tekście, przeskakiwanie słów.
  • Trudności z rozróżnianiem lewej i prawej strony.

Dysleksja mieszana

Jak sama nazwa wskazuje, ten typ łączy w sobie cechy różnych form dysleksji. Osoba może mieć zarówno problemy z fonologią, jak i z rozpoznawaniem słów wzrokowo. Jest to dość częsta forma, która wymaga kompleksowego podejścia w diagnozie i terapii.

Czy dysleksja to tylko czytanie?

Warto pamiętać, że dysleksja często występuje w pakiecie z innymi specyficznymi trudnościami w uczeniu się, które razem tworzą tzw. „specyficzne trudności w uczeniu się” (z ang. SLD - Specific Learning Difficulties). Do najczęstszych należą:

• Dysgrafia: Trudności w opanowaniu umiejętności pisania – zarówno pod względem graficznym (brzydkie, nieczytelne pismo), jak i technicznym (trudności w utrzymaniu proporcji, łączeniu liter).
• Dysortografia: Trudności z poprawną pisownią, pomimo znajomości zasad ortograficznych. Osoby z dysortografią popełniają liczne błędy ortograficzne, interpunkcyjne i gramatyczne.
• Dyskalkulia: Specyficzne trudności w uczeniu się matematyki, które dotyczą rozumienia liczb, liczenia, wykonywania działań arytmetycznych i rozwiązywania zadań.

Jak rozpoznać i wspierać?

Rozpoznanie dysleksji wymaga profesjonalnej diagnozy psychologiczno-pedagogicznej. Ważne jest wczesne wykrycie trudności, już na etapie przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. Do wczesnych sygnałów ostrzegawczych mogą należeć:

• Opóźniony rozwój mowy.
• Trudności z nauką piosenek, wierszyków.
• Problemy z zapamiętywaniem nazw.
• Trudności w nauce cyfr i liter.

Wsparcie osób z dysleksją polega na indywidualnie dobranej terapii pedagogicznej, która często wykorzystuje metody polisensoryczne (angażujące wiele zmysłów). Kluczowe jest również zrozumienie i cierpliwość ze strony otoczenia – rodziców, nauczycieli i rówieśników. Pamiętajmy, że dysleksja nie jest barierą nie do pokonania, a jedynie wyzwaniem, które przy odpowiednim wsparciu można skutecznie opanować.

Ciekawe fakty o dysleksji

• Nie jesteś sam! Szacuje się, że dysleksja dotyka około 10-15% populacji. Wiele znanych osobistości, takich jak Albert Einstein, Leonardo da Vinci, Steven Spielberg, Whoopi Goldberg czy Richard Branson, miało dysleksję.
• Mocne strony: Osoby z dysleksją często wykazują się wyjątkowymi zdolnościami w innych obszarach, np. mają doskonałe myślenie przestrzenne, są kreatywne, innowacyjne i mają zdolności analityczne. Potrafią myśleć „poza schematami”.
• Inne podejście: Dysleksja nie oznacza, że mózg działa gorzej, lecz inaczej. Właśnie to „inne” podejście do przetwarzania informacji może prowadzić do unikalnych perspektyw i rozwiązań.

Zrozumienie różnych typów dysleksji pozwala na lepsze dostosowanie metod nauczania i wsparcia, otwierając drogę do pełnego wykorzystania potencjału każdej osoby, niezależnie od jej indywidualnych wyzwań.