Wymienniki białkowo/tłuszczowe

Kontrola cukrzycy to nie tylko liczenie węglowodanów. Zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego po zjedzeniu pizzy czy sytego obiadu Twój cukier, mimo poprawnie podanej insuliny na węglowodany, szybuje w górę kilka godzin po posiłku? Odpowiedź może kryć się w tajemniczo brzmiących wymiennikach białkowo-tłuszczowych, które są kluczem do zrozumienia i opanowania tych opóźnionych hiperglikemii.

Czym są wymienniki białkowo-tłuszczowe?

Wymiennik Białkowo-Tłuszczowy, w skrócie WBT, to pojęcie niezwykle istotne w nowoczesnej diabetologii, zwłaszcza dla osób korzystających z intensywnej insulinoterapii, w tym pomp insulinowych. W przeciwieństwie do wymienników węglowodanowych (WW), które koncentrują się na cukrach, WBT odnoszą się do energii pochodzącej z białek i tłuszczów. Jeden Wymiennik Białkowo-Tłuszczowy (1 WBT) to umowna jednostka odpowiadająca 100 kilokaloriom (kcal) pochodzącym łącznie z białka i tłuszczu w danym produkcie lub posiłku. Ich rola jest kluczowa, ponieważ białka i tłuszcze, choć nie podnoszą poziomu cukru we krwi tak gwałtownie jak węglowodany, mają znaczący, lecz opóźniony wpływ na glikemię.

Dlaczego białko i tłuszcz wpływają na glikemię?

Mechanizm działania białek i tłuszczów na poziom cukru we krwi jest bardziej złożony niż w przypadku węglowodanów. Można to porównać do biegu – węglowodany to sprinter, dający szybki zastrzyk energii (i cukru), podczas gdy białka i tłuszcze to maratończycy, których działanie jest rozłożone w czasie.

• Tłuszcze: Ich główną rolą jest spowalnianie opróżniania żołądka. Oznacza to, że cały posiłek, w tym zawarte w nim węglowodany, jest trawiony i wchłaniany znacznie wolniej. Dodatkowo, wysoka zawartość tłuszczu w diecie może nasilać insulinooporność. Efektem jest powolny, ale długotrwały wzrost glikemii, który pojawia się nawet 3-5 godzin po jedzeniu.
• Białka: Organizm potrafi przekształcić część aminokwasów (składowych białek) w glukozę w procesie zwanym glukoneogenezą. Proces ten zachodzi w wątrobie i również przyczynia się do wzrostu poziomu cukru, ale dzieje się to znacznie później i wolniej niż po spożyciu węglowodanów.

Jak obliczyć wbt?

Obliczanie WBT jest proste, gdy znamy wartość odżywczą produktu. Wystarczy skorzystać z prostego wzoru matematycznego. Aby to zrobić, potrzebujesz informacji o zawartości białka (w gramach) i tłuszczu (w gramach) w spożywanej porcji.

Wzór na WBT: (ilość białka [g] x 4 kcal + ilość tłuszczu [g] x 9 kcal) / 100 = liczba WBT

Przykład w praktyce

Wyobraźmy sobie kawałek pizzy, który zawiera około 15 g białka i 20 g tłuszczu. Jak obliczyć dla niego WBT?

1. Oblicz kalorie z białka: 15 g * 4 kcal/g = 60 kcal
2. Oblicz kalorie z tłuszczu: 20 g * 9 kcal/g = 180 kcal
3. Zsumuj kalorie: 60 kcal + 180 kcal = 240 kcal
4. Podziel wynik przez 100: 240 kcal / 100 = 2,4 WBT

Nasz kawałek pizzy, oprócz węglowodanów, dostarcza więc dodatkowo 2,4 wymiennika białkowo-tłuszczowego, na które również należy uwzględnić dawkę insuliny.

Praktyczne zastosowanie – jak podać insulinę na wbt?

Podanie insuliny na WBT to sztuka wymagająca precyzji i indywidualnego podejścia. Kluczowe jest, aby insulinę na białka i tłuszcze podawać w sposób rozłożony w czasie. Użytkownicy pomp insulinowych mają tu ułatwione zadanie dzięki funkcjom takim jak bolus przedłużony (kwadratowy) lub złożony. Osoby używające penów mogą rozważyć podanie dodatkowej, mniejszej dawki insuliny po 2-3 godzinach od posiłku.

Ważne: Przelicznik insuliny na 1 WBT oraz czas podawania bolusa przedłużonego to kwestie bardzo indywidualne, które należy ustalić z lekarzem diabetologiem lub edukatorem diabetologicznym. Zazwyczaj zaczyna się od wartości podobnej do przelicznika na 1 WW, a czas bolusa zależy od liczby WBT:

• 1-2 WBT: Bolus przedłużony na 2-3 godziny.
• 2-4 WBT: Bolus przedłużony na 4-5 godzin.
• Powyżej 4 WBT: Bolus przedłużony nawet na 6-8 godzin.

Ciekawostka: Posiłki-pułapki

Istnieje grupa potraw, które są prawdziwymi "bombami" białkowo-tłuszczowymi i często powodują trudne do opanowania hiperglikemie wiele godzin po ich spożyciu. Należą do nich między innymi:

• Pizza i zapiekanki
• Kebab, burgery i inne dania typu fast food
• Tłuste mięsa i wędliny (np. karkówka, boczek)
• Sery żółte i pleśniowe
• Dania ze śmietanowymi sosami
• Orzechy i masło orzechowe
• Sałatki z dużą ilością majonezu

Podsumowanie – klucz do stabilnej glikemii

Zrozumienie i umiejętne zarządzanie wymiennikami białkowo-tłuszczowymi to kolejny, niezwykle ważny krok w kierunku osiągnięcia stabilnych poziomów cukru we krwi. To narzędzie, które pozwala przejąć kontrolę nad glikemią po trudnych posiłkach i cieszyć się ulubionymi smakami bez obaw o późniejsze konsekwencje. Pamiętaj, że każdy organizm jest inny, dlatego wprowadzanie zmian w insulinoterapii zawsze konsultuj ze swoim zespołem terapeutycznym. Opanowanie WBT to inwestycja w lepsze samopoczucie i zdrowie na lata.