Wzory znaków drogowych, informacja publiczna tylko do kupienia, czyli re/use po polsku

Czy kiedykolwiek, przygotowując prezentację, materiały edukacyjne lub projekt graficzny, próbowałeś znaleźć w internecie oficjalny, wysokiej jakości wzór polskiego znaku drogowego? Jeśli tak, prawdopodobnie zderzyłeś się ze ścianą. Okazuje się, że coś, co wydaje się esencją informacji publicznej, jest w Polsce objęte prawami autorskimi i… dostępne głównie komercyjnie. To fascynujący i nieco absurdalny przykład tego, jak idea ponownego wykorzystywania informacji publicznej, czyli popularnego re/use, napotyka na naszej drodze nieoczekiwane przeszkody.

Wzory znaków, czyli informacja (nie)publiczna

Na pierwszy rzut oka sprawa wydaje się prosta. Wygląd i znaczenie znaków drogowych są uregulowane w publicznie dostępnym akcie prawnym – Rozporządzeniu w sprawie znaków i sygnałów drogowych. Każdy może je przeczytać i dowiedzieć się, jak wygląda znak "stop" czy "ustąp pierwszeństwa". Problem pojawia się, gdy potrzebujemy precyzyjnego, cyfrowego wzoru – na przykład w formacie wektorowym. Okazuje się, że załączniki do tego rozporządzenia, zawierające szczegółowe konstrukcje graficzne znaków, nie są domeną publiczną.

Prawo autorskie chroni je jako utwory, a dysponentem tych praw najczęściej są instytucje państwowe lub podmioty działające na ich zlecenie, które opracowały te wzory. W praktyce oznacza to, że aby legalnie i w pełni profesjonalnie wykorzystać wzór znaku drogowego, często trzeba wykupić odpowiednią licencję. To prowadzi do paradoksu: państwo nakazuje stosowanie konkretnych wzorów, ale jednocześnie ogranicza do nich swobodny dostęp.

Kto na tym traci?

Konsekwencje takiego stanu rzeczy są odczuwalne w wielu sektorach. To nie tylko problem dla hobbystów czy blogerów, ale realne utrudnienie dla profesjonalistów i całego rynku.

Edukatorzy i projektanci

Szkoły nauki jazdy, autorzy podręczników, twórcy aplikacji edukacyjnych czy projektanci systemów informacji wizualnej stają przed dylematem. Mogą:

• Kupić licencję: Co podnosi koszty działalności i często jest barierą nie do przeskoczenia dla małych podmiotów czy organizacji non-profit.
• Odtworzyć znak samodzielnie: To ryzykowne. Łatwo o błędy w proporcjach, kroju pisma (specjalistyczny font "Drogowskaz") czy kolorystyce (konkretne odcienie z palety RAL). Taki "domowy" znak może wprowadzać w błąd i nie spełniać norm.
• Skorzystać z nieoficjalnych źródeł: W sieci krążą paczki znaków stworzone przez entuzjastów. Choć często są wysokiej jakości, nigdy nie ma 100% pewności co do ich zgodności z oficjalnym wzorcem.

Przedsiębiorcy i innowacja

Producenci znaków drogowych, twórcy oprogramowania do nawigacji GPS czy systemów wspomagania kierowcy (ADAS) muszą operować na oficjalnych, precyzyjnych danych. Dla nich zakup licencji jest koniecznością. Ogranicza to konkurencję i może hamować innowacje, ponieważ dostęp do kluczowego zasobu jest sztucznie reglamentowany i skomercjalizowany. Zamiast swobodnie rozwijać technologie oparte na publicznych danych, firmy muszą najpierw pokonać barierę finansową i prawną.

Re/use, czyli idea, która utknęła na poboczu

W całej Unii Europejskiej od lat promuje się ideę ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (ang. Public Sector Information, PSI), znaną jako re/use. Jej fundamentem jest proste założenie: dane wytworzone i finansowane ze środków publicznych powinny być szeroko i bezpłatnie dostępne dla obywateli i firm. Ma to napędzać gospodarkę cyfrową, zwiększać transparentność i stymulować powstawanie nowych usług. Polska implementowała odpowiednie dyrektywy, otwierając wiele zasobów danych.

Ciekawostka: Przypadek znaków drogowych pokazuje, jak łatwo można obejść ducha tych przepisów, trzymając się jednocześnie litery prawa. Prawo autorskie staje się tu narzędziem do blokowania dostępu do informacji, która z natury powinna być jak najszerzej dostępna. To klasyczny przykład "polskiego re/use", gdzie otwartość kończy się tam, gdzie zaczyna się potencjalny zysk dla konkretnej instytucji.

Podsumowanie: Czas na zielone światło dla otwartych danych

Sytuacja ze wzorami znaków drogowych to symbol szerszego problemu. Pokazuje napięcie między archaicznym podejściem do własności intelektualnej w sektorze publicznym a potrzebami nowoczesnego, cyfrowego społeczeństwa. Uwolnienie wzorów znaków i udostępnienie ich w domenie publicznej lub na wolnej licencji byłoby niewielkim krokiem technicznym, ale ogromnym krokiem symbolicznym. Pokazałoby, że państwo faktycznie wierzy w ideę otwartych danych i jest gotowe usunąć absurdalne bariery, które zamiast służyć obywatelom, jedynie komplikują im życie i pracę.