Zaburzenia sensoryczne u dzieci, leczenie

Czy Twoje dziecko reaguje na świat w sposób, który wydaje Ci się niezwykły? Może unika dotyku, jest nadwrażliwe na dźwięki, albo wręcz przeciwnie – nieustannie poszukuje intensywnych wrażeń? Takie zachowania mogą być sygnałem, że jego mózg inaczej przetwarza informacje z otoczenia. Poznaj świat zaburzeń sensorycznych i dowiedz się, jak skutecznie wspierać rozwój swojego dziecka, by mogło czerpać radość z otaczającego świata.

Co to są zaburzenia sensoryczne?

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego, często określane jako zaburzenia integracji sensorycznej (ZIS), to stan, w którym mózg ma trudności z odbieraniem, organizowaniem i interpretowaniem informacji pochodzących ze zmysłów. Nie jest to kwestia słabego wzroku czy słuchu, lecz nieprawidłowego sposobu, w jaki mózg przetwarza te dane. Dziecko z ZIS może być nadmiernie wrażliwe (nadreaktywne), niedostatecznie wrażliwe (podreaktywne) lub mieć problemy z rozróżnianiem bodźców (poszukujące wrażeń). To sprawia, że codzienne sytuacje, takie jak ubieranie się, jedzenie czy zabawa, stają się dla niego wyzwaniem. Warto podkreślić, że ZIS często współistnieje z innymi diagnozami, takimi jak ADHD czy spektrum autyzmu, ale może również występować samodzielnie.

Osiem kluczowych zmysłów

Zaburzenia sensoryczne wykraczają poza pięć tradycyjnych zmysłów. Obejmują one również te mniej znane, które są kluczowe dla naszego funkcjonowania:

• Wzrok (widzenie): przetwarzanie kształtów, kolorów, odległości.
• Słuch (słyszenie): przetwarzanie dźwięków, mowy, hałasu.
• Węch (czucie zapachów): odbieranie i interpretowanie zapachów.
• Smak (czucie smaków): przetwarzanie smaków jedzenia.
• Dotyk (czucie dotyku): odbieranie informacji przez skórę (temperatura, ucisk, ból).
• Propriocepcja (czucie głębokie): zmysł orientacji ułożenia ciała i jego części w przestrzeni, bez patrzenia. Odpowiada za koordynację ruchową i planowanie ruchu.
• Układ przedsionkowy (równowaga): zmysł ruchu i grawitacji, odpowiedzialny za równowagę, postawę i koordynację wzrokowo-ruchową.
• Interocepcja (czucie wewnętrzne): zmysł odbierający sygnały z narządów wewnętrznych, informujący o stanie ciała (głód, pragnienie, ból, temperatura).

Jak objawiają się zaburzenia sensoryczne?

Objawy ZIS są bardzo zróżnicowane i mogą manifestować się w odmienny sposób u każdego dziecka. Mogą dotyczyć jednego zmysłu lub kilku jednocześnie. Zrozumienie tych objawów jest pierwszym krokiem do skutecznej pomocy.

• Nadwrażliwość sensoryczna (nadreaktywność): Dziecko może unikać głośnych dźwięków, intensywnych świateł, pewnych tekstur ubrań, a nawet zapachów czy smaków. Może reagować płaczem, złością lub wycofaniem na bodźce, które dla innych są neutralne. Przykład: dziecko nie chce nosić wełnianych swetrów, ucieka przed głośnym odkurzaczem.
• Niedowrażliwość sensoryczna (podreaktywność): Dziecko może potrzebować silniejszych bodźców, aby je zarejestrować. Może wydawać się nieświadome bólu, nie reagować na swoje imię, nie zauważać bałaganu wokół siebie. Przykład: dziecko nie czuje, gdy się skaleczy, nie zauważa, że ubrudziło sobie buzię jedzeniem.
• Poszukiwanie wrażeń sensorycznych: Dziecko może nieustannie szukać intensywnych bodźców – kręcić się, skakać, dotykać wszystkiego, wkładać przedmioty do ust, szukać mocnych smaków. Przykład: dziecko ciągle biega, uderza się o meble, szuka ciasnych uścisków, je bardzo ostre potrawy.
• Trudności z koordynacją i planowaniem ruchu (dyspraksja): Dziecko może być niezdarne, mieć problemy z nauką nowych umiejętności ruchowych (np. jazda na rowerze, wiązanie sznurowadeł), mieć słabą równowagę. Przykład: często się potyka, ma trudności z rysowaniem w linii prostej.

Typowe zachowania, na które warto zwrócić uwagę

• Nie lubi mycia włosów, obcinania paznokci.
• Ma trudności z zasypianiem lub spaniem.
• Jest wybredne w jedzeniu, akceptuje tylko kilka potraw.
• Unika zabawy z rówieśnikami, jest wycofane.
• Ma problemy z koncentracją, łatwo się rozprasza.
• Często wpada na przedmioty, potyka się.
• Nie toleruje metek w ubraniach, szwów w skarpetkach.
• Jest nadmiernie ruchliwe lub bardzo pasywne.
• Ma trudności z nauką pisania, rysowania.

Diagnoza zaburzeń sensorycznych

Wczesna diagnoza jest kluczowa dla skutecznej terapii. Jeśli zauważasz u swojego dziecka niepokojące objawy, skonsultuj się z pediatrą, który może skierować Was do specjalisty. Diagnostyką ZIS zajmują się przede wszystkim terapeuci integracji sensorycznej (SI), ale również psychologowie i neurolodzy dziecięcy.

Proces diagnostyczny zazwyczaj obejmuje:

1. Szczegółowy wywiad z rodzicami na temat rozwoju dziecka i obserwowanych zachowań.
2. Obserwację dziecka w trakcie swobodnej zabawy oraz w sytuacjach zadaniowych.
3. Testy standaryzowane, które oceniają sposób przetwarzania bodźców sensorycznych.
4. Analizę dokumentacji medycznej i psychologicznej.

Na podstawie zebranych danych terapeuta jest w stanie postawić diagnozę i zaplanować indywidualny program terapii.

Skuteczne metody leczenia

Leczenie zaburzeń sensorycznych opiera się głównie na terapii integracji sensorycznej, ale wymaga również zaangażowania rodziców i często wsparcia innych specjalistów.

Terapia integracji sensorycznej (SI)

Terapia SI to metoda opracowana przez dr Jean Ayres, która ma na celu poprawę sposobu, w jaki mózg przetwarza informacje sensoryczne. Odbywa się w specjalnie przygotowanej sali, wyposażonej w różnorodne sprzęty, takie jak huśtawki, platformy, baseny z piłeczkami czy podwieszane hamaki. Terapia ma charakter zabawy, ale jest ściśle ukierunkowana przez terapeutę, który dostosowuje aktywności do indywidualnych potrzeb dziecka. Nie jest to nauka konkretnych umiejętności, lecz pomoc dziecku w rozwijaniu zdolności do efektywnego przetwarzania i organizowania bodźców sensorycznych. Dzięki temu dziecko uczy się lepiej reagować na otoczenie, poprawia swoją koordynację, koncentrację i samoocenę.

Rola rodziców i środowiska domowego

Rodzice odgrywają niezastąpioną rolę w terapii dziecka z ZIS. Terapeuta często doradza, jak stworzyć w domu "dietę sensoryczną" – zestaw aktywności i modyfikacji środowiskowych, które pomagają dziecku regulować swoje potrzeby sensoryczne. Może to być np. regularne dostarczanie bodźców ruchowych (huśtanie, skakanie), unikanie nadmiernego hałasu, stosowanie odpowiednich ubrań czy modyfikacja diety. Ważne jest także zrozumienie i akceptacja zachowań dziecka, unikanie karania za "dziwne" reakcje, a zamiast tego poszukiwanie przyczyn i rozwiązań. Ustrukturyzowany harmonogram dnia i przewidywalność również pomagają dziecku czuć się bezpieczniej i lepiej funkcjonować.

Inne terapie wspomagające

W zależności od indywidualnych potrzeb dziecka, terapia SI może być uzupełniana innymi formami wsparcia, takimi jak:

• Terapia zajęciowa: Pomaga w rozwijaniu umiejętności samoobsługowych i motoryki małej.
• Logopedia: Wsparcie w przypadku problemów z mową i komunikacją, często związanych z przetwarzaniem słuchowym.
• Terapia psychologiczna: Pomaga dziecku radzić sobie z frustracją, lękami i niską samooceną wynikającą z trudności sensorycznych.
• Dietetyka: W przypadku problemów z jedzeniem, wybiórczością pokarmową.

Życie z zaburzeniami sensorycznymi: Perspektywa długoterminowa

Zaburzenia sensoryczne nie są czymś, co "przejdzie" z wiekiem, ale dzięki odpowiedniej terapii i wsparciu, dzieci uczą się radzić sobie z wyzwaniami. Wiele dzieci z ZIS w dorosłym życiu prowadzi pełne i satysfakcjonujące życie, adaptując się do swoich potrzeb sensorycznych. Kluczem jest ciągłe wsparcie, budowanie świadomości własnego ciała i sygnałów, jakie wysyła, a także rozwijanie strategii radzenia sobie. Warto skupiać się na mocnych stronach dziecka, wspierać jego pasje i budować poczucie własnej wartości. Dzieci z ZIS często mają niezwykłą kreatywność, wrażliwość i unikalne sposoby postrzegania świata, które mogą stać się ich atutami.

Zrozumienie i wczesna interwencja w przypadku zaburzeń sensorycznych u dzieci to dar, który pozwala im na pełniejszy rozwój i lepsze funkcjonowanie w świecie. Nie bójmy się szukać pomocy i pamiętajmy, że każde dziecko zasługuje na to, by czuć się komfortowo i bezpiecznie w swoim ciele oraz otoczeniu.