Zaburzenia sensoryczne u dzieci, objawy

Czy Twoje dziecko reaguje na świat w sposób, który wydaje Ci się niezrozumiały? Może unika metek w ubraniach, zatyka uszy na dźwięk odkurzacza, albo wręcz przeciwnie – nieustannie poszukuje silnych bodźców, kręcąc się i skacząc bez końca? Te zachowania mogą być sygnałem, że jego układ nerwowy przetwarza informacje sensoryczne w nieco inny sposób. Zrozumienie zaburzeń sensorycznych u dzieci to klucz do otwarcia drzwi do ich świata i zapewnienia im odpowiedniego wsparcia.

Czym są zaburzenia przetwarzania sensorycznego?

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego (SPD), często nazywane także dysfunkcjami integracji sensorycznej, to stan, w którym mózg ma trudności z odbieraniem, organizowaniem i interpretowaniem informacji sensorycznych docierających ze świata zewnętrznego oraz z wnętrza ciała. Nie jest to problem ze zmysłami samymi w sobie – dziecko widzi, słyszy i czuje, ale jego mózg nie potrafi efektywnie "poskładać" tych danych w spójny obraz rzeczywistości, co wpływa na jego zachowanie, emocje i uczenie się.

Pomyśl o tym jak o dyrygencie orkiestry. Jeśli dyrygent (mózg) ma problem z koordynacją instrumentów (zmysłów), to zamiast harmonijnej melodii, usłyszymy kakofonię. Dotyczy to nie tylko pięciu znanych zmysłów (wzroku, słuchu, smaku, węchu i dotyku), ale także propriocepcji (czucia głębokiego, odpowiadającego za świadomość pozycji ciała) oraz układu przedsionkowego (odpowiedzialnego za równowagę i ruch).

Kluczowe objawy zaburzeń sensorycznych

Objawy zaburzeń sensorycznych mogą być bardzo różnorodne i często zmieniają się w zależności od wieku dziecka oraz konkretnej sytuacji. Mogą objawiać się w kilku głównych obszarach.

Nadwrażliwość sensoryczna (hipersensytywność)

Dzieci z nadwrażliwością sensoryczną reagują zbyt intensywnie na bodźce, które dla większości są neutralne. Ich system nerwowy jest przeciążony, co prowadzi do unikania pewnych sytuacji.

• Dotyk: Unikanie przytulania, sprzeciw wobec noszenia niektórych ubrań (drapanie, metki, szwy), niechęć do brudzenia rąk, panika przy niespodziewanym dotyku.
• Słuch: Zatykanie uszu na głośne dźwięki (odkurzacz, suszarka, alarmy, hałas w sklepie), problemy z koncentracją w gwarnych miejscach, płaczliwość w reakcji na hałas.
• Wzrok: Nadmierna wrażliwość na światło, unikanie silnych kolorów, rozpraszanie przez bodźce wizualne w otoczeniu, trudności ze skupieniem wzroku.
• Smak i węch: Ekstremalna wybiórczość pokarmowa (jedzenie tylko kilku produktów o określonej konsystencji), awersja do intensywnych zapachów, mdłości.

Podwrażliwość sensoryczna (hiposensytywność)

W przeciwieństwie do nadwrażliwości, dzieci z podwrażliwością potrzebują znacznie silniejszych bodźców, aby je zarejestrować. Ich system nerwowy jest niedostatecznie pobudzony.

• Dotyk: Poszukiwanie intensywnych bodźców dotykowych (mocne uściski, uderzanie w siebie, tarcie o powierzchnie), nieświadomość brudu na twarzy czy rękach, wysoki próg bólu (niezauważanie skaleczeń czy siniaków).
• Ruch (układ przedsionkowy): Nieustanne poszukiwanie ruchu – kręcenie się, skakanie, huśtanie się bez objawów zawrotów głowy; nieświadomość upadków, trudności z oceną odległości.
• Propriocepcja: Niezgrabność ruchowa, częste potykanie się, trudności z planowaniem ruchu, uderzanie w przedmioty, wchodzenie na meble.

Poszukiwanie bodźców sensorycznych (sensory seeking)

To specyficzny rodzaj zachowania, w którym dziecko aktywnie poszukuje określonych wrażeń sensorycznych, aby zaspokoić wewnętrzną potrzebę. Może to być połączenie hipo- i hipersensytywności.

• Nieustanne dotykanie wszystkiego i wszystkich.
• Wkładanie przedmiotów do ust, gryzienie ubrań czy zabawek.
• Kręcenie się, bieganie, skakanie, wspinanie się w niebezpieczny sposób.
• Uderzanie w przedmioty, mocne tupanie.
• Potrzeba silnego ucisku, owijanie się kocem.

Problemy z koordynacją i równowagą

Wiele dzieci z zaburzeniami sensorycznymi ma trudności z motoryką. Mogą być niezgrabne ruchowo, często potykać się, mieć problemy z utrzymaniem równowagi, nauką jazdy na rowerze czy wiązaniem sznurowadeł. Wynika to z nieprawidłowego przetwarzania informacji z układu przedsionkowego i proprioceptywnego.

Trudności w regulacji emocji i zachowania

Zaburzenia sensoryczne mają ogromny wpływ na sferę emocjonalną. Dzieci mogą być:

• Łatwo frustrowalne, płaczliwe, agresywne.
• Wycofywać się z interakcji społecznych.
• Mieć napady złości (tzw. "meltdowny") w reakcji na przeciążenie sensoryczne.
• Mogą mieć problemy ze snem, jedzeniem, a także z nauką i koncentracją w przedszkolu czy szkole.

Często zachowania te są mylone ze złym wychowaniem, podczas gdy są one naturalną reakcją na trudności w przetwarzaniu bodźców.

Kiedy szukać pomocy?

Każde dziecko jest inne, a wiele z wymienionych zachowań może występować sporadycznie u zdrowych dzieci. Kluczem jest częstotliwość, intensywność i wpływ tych objawów na codzienne funkcjonowanie dziecka. Jeśli zauważasz, że wymienione objawy są uporczywe, znacznie utrudniają dziecku funkcjonowanie w domu, przedszkolu czy szkole, a także wpływają na jego rozwój społeczny i emocjonalny, warto skonsultować się ze specjalistą.

Pamiętaj, że wczesna diagnoza i interwencja są kluczowe. Specjalista od integracji sensorycznej (terapeuta SI) może przeprowadzić szczegółową diagnozę i zaproponować odpowiednią terapię, która pomoże dziecku lepiej radzić sobie z wyzwaniami sensorycznymi.

Wspieranie dziecka z zaburzeniami sensorycznymi

Zrozumienie i akceptacja to podstawa. Jako rodzic, możesz wiele zrobić, aby wspierać swoje dziecko:

• Obserwuj: Staraj się zrozumieć, jakie bodźce wywołują u dziecka dyskomfort, a jakie je uspokajają.
• Modyfikuj środowisko: Zmniejszaj ilość bodźców w otoczeniu (np. wyciszone pomieszczenie, unikanie głośnych miejsc) lub dostarczaj tych, których dziecko potrzebuje (np. huśtawka, piłka do skakania).
• Współpracuj ze specjalistami: Terapeuta integracji sensorycznej, psycholog czy pedagog mogą zaproponować skuteczne strategie i ćwiczenia.
• Cierpliwość i akceptacja: Pamiętaj, że zachowania dziecka nie są "złośliwością", ale reakcją na trudności, których samo nie rozumie.

Zaburzenia sensoryczne u dzieci są złożonym, ale zrozumiałym wyzwaniem. Rozpoznanie objawów i wczesne podjęcie działań może znacząco poprawić jakość życia dziecka i całej rodziny. Dzięki odpowiedniemu wsparciu, dzieci z zaburzeniami sensorycznymi mogą nauczyć się efektywnie przetwarzać bodźce i w pełni rozwijać swój potencjał. Otwórzmy się na ich świat, pełen niezwykłych wrażeń i wyzwań, by pomóc im odnaleźć w nim harmonię.