Zespół Aspergera u dorosłych, czym się objawia?

Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, dlaczego niektóre interakcje społeczne wydają się skomplikowane, a pewne osoby wykazują niezwykłą pasję do szczegółów? Zespół Aspergera, choć dziś uznawany za część szerszego spektrum autyzmu, nadal pozostaje ważnym punktem odniesienia w dyskusjach o różnorodności neuronalnej. Zrozumienie jego manifestacji u dorosłych jest kluczowe dla budowania empatii i wspierania osób, które mogą doświadczać świata w nieco odmienny sposób.

Czym jest zespół Aspergera w kontekście ASD?

Zanim zagłębimy się w konkretne przejawy, warto wyjaśnić terminologię. Pierwotnie zespół Aspergera był odrębną diagnozą, charakteryzującą się trudnościami w interakcjach społecznych, ograniczonymi i powtarzalnymi wzorcami zachowań, zainteresowań oraz aktywności, przy jednoczesnym zachowaniu rozwoju mowy i funkcji poznawczych. Obecnie, zgodnie z klasyfikacją diagnostyczną DSM-5, Asperger jest włączony do Autism Spectrum Disorder (ASD), czyli zaburzenia ze spektrum autyzmu. Oznacza to, że osoby z cechami dawniej przypisywanymi Aspergerowi są dziś diagnozowane jako osoby z ASD, często na poziomie 1 wsparcia (wymagające niewielkiego wsparcia).

Komunikacja społeczna: Wyzwania w interakcjach

Jedną z najbardziej zauważalnych cech u dorosłych ze spektrum, dawniej określaną jako Asperger, są trudności w komunikacji społecznej. Nie chodzi tu o brak chęci do nawiązywania kontaktów, ale o specyficzny sposób przetwarzania informacji i interpretacji sygnałów społecznych.

• Trudności z mową ciała i mimiką: Osoby te mogą mieć problem z odczytywaniem niewerbalnych sygnałów, takich jak ton głosu, gesty czy wyraz twarzy, co prowadzi do niezrozumienia kontekstu rozmowy. Przykładem może być sytuacja, w której żart jest odbierany dosłownie, a sarkazm pozostaje niezauważony.
• Dosłowne rozumienie języka: Metafory, idiomy czy powiedzenia mogą być interpretowane w sposób dosłowny, co bywa źródłem nieporozumień. Wyobraź sobie, że ktoś mówi "mam motyle w brzuchu", a Ty szczerze zastanawiasz się, jak się tam dostały.
• Monolog zamiast dialogu: Podczas rozmowy, osoba ze spektrum może mieć tendencję do skupiania się na swoich intensywnych zainteresowaniach, prowadząc długie monologi na wybrany temat, nie zawsze dostrzegając znudzenie rozmówcy.
• Trudności w inicjowaniu i podtrzymywaniu rozmów: Nawiązanie "lekkiej" rozmowy, tzw. small talk, może być wyzwaniem. Osoby te często wolą rozmowy o konkretach i głębokich treściach.

Zainteresowania: Intensywność i skupienie

Charakterystyczną cechą jest posiadanie bardzo intensywnych i specyficznych zainteresowań. Mogą one dotyczyć niemal każdej dziedziny – od historii starożytnej, przez fizykę kwantową, po kolekcjonowanie rzadkich znaczków. Co ważne, te zainteresowania są często rozwijane z niezwykłą precyzją i dogłębnością.

• Ekspercka wiedza: Osoby te często stają się prawdziwymi ekspertami w swoich dziedzinach, gromadząc ogromną ilość szczegółowych informacji. To może być zarówno ich siłą w życiu zawodowym, jak i wyzwaniem w relacjach, gdy trudno im rozmawiać na inne tematy.
• Powtarzalność i rytuały: Zainteresowania te mogą wiązać się z powtarzalnymi czynnościami lub rytuałami, które dają poczucie bezpieczeństwa i przewidywalności.

Ruch i sensoryka: Specyficzne doświadczenia

Wielu dorosłych ze spektrum autyzmu doświadcza świata w sposób szczególnie intensywny lub odmienny sensorycznie. Mogą to być zarówno nadwrażliwości (hipersensywność), jak i niedowrażliwości (hyposensywność).

• Nadwrażliwość sensoryczna: Głośne dźwięki, jaskrawe światła, specyficzne tekstury ubrań czy zapachy mogą być przytłaczające i prowadzić do przeciążenia sensorycznego. Na przykład, osoba może unikać centrów handlowych ze względu na hałas i nadmiar bodźców.
• Problemy z koordynacją ruchową: Niektórzy dorośli mogą mieć trudności z koordynacją ruchową, co może objawiać się niezdarnością, problemami z równowagą czy specyficznym sposobem poruszania się.
• Stymulowanie (stimming): Powtarzalne ruchy, takie jak kołysanie się, machanie rękami czy pstrykanie palcami, mogą służyć do regulacji emocji, radzenia sobie z nadmiarem bodźców lub po prostu wyrażania radości.

Rutyna i przewidywalność: Potrzeba stabilności

Dla wielu osób ze spektrum autyzmu, rutyna i przewidywalność są niezwykle ważne. Zmiany, nawet te drobne, mogą wywoływać stres i niepokój.

• Silna potrzeba struktury: Planowanie dnia, trzymanie się ustalonych harmonogramów i znanych miejsc daje poczucie bezpieczeństwa.
• Trudności w adaptacji do zmian: Niespodziewane zmiany w planach, nagłe podróże czy nowe środowiska mogą być bardzo destabilizujące i wymagać dłuższego czasu na przystosowanie.

Emocje i empatia: Inne sposoby wyrażania

Mitem jest, że osoby ze spektrum autyzmu nie odczuwają emocji ani empatii. Różnica polega często na sposobie ich przetwarzania i wyrażania.

• Trudności w rozpoznawaniu emocji: Zarówno własnych, jak i innych. Może to prowadzić do niezrozumienia reakcji otoczenia lub trudności w nazwaniu własnych uczuć.
• Emocjonalna intensywność: Osoby te mogą doświadczać emocji bardzo intensywnie, ale mieć trudności z ich modulowaniem lub wyrażaniem w sposób "społecznie akceptowalny".
• Empatia poznawcza vs. emocjonalna: Często występuje silna empatia poznawcza (rozumienie, co czuje inna osoba na poziomie intelektualnym), ale trudności z empatią emocjonalną (odczuwaniem tego samego co inna osoba).

Znaczenie diagnozy i wsparcia

Rozpoznanie cech spektrum autyzmu u dorosłych, nawet jeśli dawniej określano je jako zespół Aspergera, może być przełomowym momentem w życiu. Pozwala na lepsze zrozumienie siebie, swoich potrzeb i wyzwań. Choć samodiagnoza może być pierwszym krokiem, profesjonalna diagnoza postawiona przez specjalistę (psycholog, psychiatra) jest kluczowa dla uzyskania odpowiedniego wsparcia, terapii (np. trening umiejętności społecznych) oraz adaptacji środowiskowej. Pamiętajmy, że spektrum autyzmu to nie choroba, którą trzeba leczyć, lecz inny sposób funkcjonowania, który wymaga zrozumienia i akceptacji.