Czy pracodawca może pytać o palenie papierosów?

W procesie rekrutacji kandydaci często mierzą się z różnorodnymi pytaniami, które mają na celu poznanie ich kompetencji i doświadczenia. Czasem jednak pojawiają się zapytania dotyczące sfery prywatnej, które mogą wzbudzić konsternację. Jednym z nich jest kwestia palenia papierosów. Czy pracodawca ma prawo zadać takie pytanie? Jakie są granice ingerencji w życie prywatne pracownika i co na ten temat mówi prawo?

Pytanie o nałogi, a prawo pracy w Polsce

Polskie prawo pracy, a w szczególności Kodeks Pracy oraz przepisy o ochronie danych osobowych (RODO), jasno określają zakres informacji, jakich pracodawca może żądać od kandydata do pracy. Celem jest ochrona prywatności i godności osoby ubiegającej się o zatrudnienie.

Czego może pytać pracodawca?

Zgodnie z artykułem 22¹ Kodeksu Pracy, pracodawca ma prawo żądać od kandydata danych osobowych obejmujących:

• Imię (imiona) i nazwisko.
• Datę urodzenia.
• Dane kontaktowe wskazane przez taką osobę.
• Wykształcenie.
• Kwalifikacje zawodowe.
• Przebieg dotychczasowego zatrudnienia.

Po zatrudnieniu lista ta poszerza się o adres zamieszkania, numer PESEL, a także inne dane, jeśli są niezbędne do realizacji uprawnień pracowniczych (np. numer konta bankowego). Jak widać, na tej liście nie ma informacji o stylu życia czy nawykach, takich jak palenie papierosów.

Czy palenie to informacja prywatna?

Zdecydowanie tak. Palenie papierosów jest osobistym nawykiem i elementem stylu życia, który co do zasady należy do sfery prywatnej pracownika. Nie ma bezpośredniego związku z kwalifikacjami zawodowymi czy umiejętnościami niezbędnymi do wykonywania pracy na danym stanowisku. Zadawanie takiego pytania może być uznane za nieuzasadnione naruszenie prywatności.

Dlaczego pracodawcy pytają o palenie?

Mimo że pytanie o palenie jest kontrowersyjne, pracodawcy mogą mieć różne (często nieuzasadnione prawnie) motywacje, aby je zadać:

• Koszty ubezpieczenia zdrowotnego: W niektórych krajach (np. USA) status palacza może wpływać na wysokość składek ubezpieczeniowych, co przekłada się na koszty ponoszone przez firmę. W Polsce, gdzie podstawowa opieka zdrowotna jest finansowana ze składek publicznych, ten argument jest mniej trafny, choć może dotyczyć prywatnych pakietów medycznych.
• Wydajność pracy: Obawy dotyczące częstych przerw na papierosa, które mogą obniżać produktywność.
• Wizerunek firmy: Zwłaszcza w branżach związanych ze zdrowiem, sportem czy ekologią, pracodawcy mogą dążyć do promowania zdrowego stylu życia wśród swoich pracowników.
• Środowisko pracy: Niektórzy pracodawcy chcą zapewnić w pełni bezdymne środowisko pracy, również poza wyznaczonymi strefami.

Jak odpowiedzieć na takie pytanie?

Jeśli podczas rozmowy kwalifikacyjnej padnie pytanie o palenie papierosów, masz kilka opcji. Pamiętaj, że masz prawo do prywatności:

1. Grzeczna odmowa: Możesz powiedzieć, że jest to informacja prywatna, która nie ma związku z Twoimi kwalifikacjami do pracy. Np. "Rozumiem Pani/Pana ciekawość, ale uważam, że to kwestia mojego życia prywatnego, która nie wpływa na moje kompetencje zawodowe."
2. Skupienie się na obowiązkach: Podkreśl, że w pracy zawsze przestrzegasz regulaminu i wyznaczonych zasad, a Twoje nawyki prywatne nie wpływają na jakość wykonywanych obowiązków. "Zapewniam, że w pracy zawsze stosuję się do obowiązujących regulaminów i wyznaczonych stref, a moje nawyki nie wpływają na moją efektywność."
3. Pytanie o cel: Możesz dopytać, dlaczego pracodawca o to pyta. To może pomóc zrozumieć jego intencje i odpowiednio zareagować.

Warto pamiętać, że pracodawca nie może wymagać od Ciebie ujawnienia takich informacji, a ich odmowa nie powinna być podstawą do dyskryminacji w procesie rekrutacji.

Konsekwencje i dyskryminacja

Odmowa odpowiedzi na pytanie o palenie nie powinna skutkować negatywnymi konsekwencjami w procesie rekrutacji. Dyskryminacja ze względu na styl życia, w tym palenie papierosów, jest w Polsce niedopuszczalna. Kodeks Pracy zakazuje dyskryminacji w zatrudnieniu, w tym m.in. ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy.

Choć palenie nie jest wymienione wprost, zalicza się do sfery prywatnej, której naruszenie może prowadzić do pośredniej dyskryminacji, jeśli pracodawca na tej podstawie podejmie decyzję o niezatrudnieniu.

Ciekawostka: Inne kraje

Warto zaznaczyć, że w niektórych stanach USA (np. w Michigan czy na Hawajach) pracodawcy mają prawo odmówić zatrudnienia palaczom, a nawet zwalniać pracowników, którzy palą poza pracą. Jest to przykład restrykcyjnych przepisów, które w Europie, a zwłaszcza w Polsce, byłyby trudne do zaakceptowania i prawdopodobnie niezgodne z prawem pracy chroniącym prywatność.

Podsumowując, choć pracodawcy mogą być ciekawi nawyków kandydatów, pytanie o palenie papierosów wykracza poza zakres danych, które mogą legalnie żądać w procesie rekrutacji. Zawsze masz prawo chronić swoją prywatność i odmówić udzielenia odpowiedzi na pytania, które nie są bezpośrednio związane z Twoimi kwalifikacjami zawodowymi.