Czy w Europie są rafy koralowe?

Gdy myślimy o rafach koralowych, przed oczami stają nam zazwyczaj barwne, tropikalne pejzaże pełne egzotycznego życia i niezliczonych gatunków ryb. Widoki te, choć zachwycające, często prowadzą do przekonania, że takie podwodne cuda natury istnieją wyłącznie w ciepłych wodach Pacyfiku czy Karaibów. Ale czy na naszym kontynencie, w Europie, również można znaleźć koralowe królestwa? Odpowiedź może być bardziej złożona i zaskakująca, niż początkowo mogłoby się wydawać.

Rafy koralowe: Czym są i gdzie ich szukać?

Zanim zagłębimy się w europejskie wody, warto zdefiniować, czym właściwie jest rafa koralowa w powszechnym rozumieniu. Klasyczne rafy to podwodne struktury budowane przez miliony małych polipów koralowych, które wydzielają węglan wapnia, tworząc twarde szkielety. Te konstrukcje rozwijają się w płytkich, ciepłych i dobrze nasłonecznionych wodach, zazwyczaj w strefie międzyzwrotnikowej, gdzie symbioza z glonami (zooxantellami) jest kluczowa dla ich wzrostu i odżywiania. To właśnie ta symbioza nadaje im ich charakterystyczne, intensywne kolory i pozwala na szybki rozwój.

Europa: Brak tropikalnych rajów, ale…

W świetle powyższej definicji, Europa rzeczywiście nie posiada klasycznych, płytkowodnych raf koralowych, jakie znamy z tropików. Powody są proste: europejskie morza, nawet te cieplejsze jak Morze Śródziemne, nie utrzymują przez cały rok temperatur wystarczająco wysokich dla wzrostu koralowców symbiotycznych. Co więcej, większość europejskich wód jest zbyt głęboka lub charakteryzuje się zbyt małym nasłonecznieniem, by umożliwić rozwój glonów symbiotycznych. To jednak nie oznacza, że nasz kontynent jest pozbawiony koralowych cudów. Wręcz przeciwnie – Europa skrywa unikalne i niezwykle cenne ekosystemy koralowe, które działają na zupełnie innych zasadach.

Głębinowe rafy koralowe: Ukryte skarby Europy

Zimne wody, tętniące życiem

Największym sekretem europejskich wód są głębinowe rafy koralowe, zwane również zimnowodnymi. Te niezwykłe formacje rozwijają się w całkowitej ciemności, na głębokościach od kilkudziesięciu do ponad tysiąca metrów, w temperaturach wahających się od 4 do 12°C. W przeciwieństwie do swoich tropikalnych kuzynów, koralowce głębinowe nie polegają na świetle słonecznym ani na symbiozie z glonami. Odżywiają się, filtrując z wody drobne cząstki pokarmu i plankton niesiony przez prądy morskie. Głównym gatunkiem budującym te rafy w Europie jest koralowiec Desmophyllum pertusum (dawniej znany jako Lophelia pertusa), który tworzy rozległe, wapienne struktury, rosnące niezwykle powoli, bo zaledwie o kilka milimetrów rocznie.

Gdzie je znajdziemy?

Głębinowe rafy koralowe są szeroko rozpowszechnione w europejskich wodach Atlantyku. Największe i najlepiej zbadane formacje znajdują się u wybrzeży Norwegii, Szkocji, Irlandii, a także wzdłuż szelfu kontynentalnego Hiszpanii i Portugalii. Odkryto je również w okolicach Azorów i Wysp Kanaryjskich. Jedną z najbardziej imponujących jest rafa Røstrevet u wybrzeży Norwegii, rozciągająca się na długości kilkunastu kilometrów. W Morzu Śródziemnym również występują, choć są znacznie mniejsze i często głębiej położone.

Dlaczego są tak ważne?

Mimo swojej niedostępności i braku barw, głębinowe rafy koralowe są niezwykle ważnymi ekosystemami. Stanowią one swoiste oazy życia w głębinach oceanicznych, oferując schronienie, miejsca żerowania i rozmnażania dla setek gatunków ryb, skorupiaków, gąbek i innych bezkręgowców. Są to prawdziwe "gorące punkty" bioróżnorodności, często porównywalne pod tym względem z tropikalnymi rafami. Pełnią funkcję podwodnych "przedszkoli" dla wielu gatunków ryb handlowych, a także pomagają stabilizować osady denne.

Formacje koraligenne: Śródziemnomorska specyfika

Kolejnym przykładem unikalnych "rafopodobnych" struktur w Europie są formacje koraligenne, charakterystyczne dla Morza Śródziemnego. Są to biokonstrukcje tworzone głównie przez wapienne glony (szczególnie koralowce), a także przez koralowce, gąbki i inne bezkręgowce. Rozwijają się na mniejszych głębokościach niż rafy głębinowe (zazwyczaj od 20 do 100 metrów), gdzie dociera światło, ale nie jest ono tak intensywne jak w tropikach. Formacje koraligenne tworzą skomplikowane labirynty i jaskinie, które są domem dla bogatej fauny Morza Śródziemnego. Chociaż nie są to rafy w sensie budowli szkieletowej z jednego gatunku koralowca, ich rola ekologiczna jest bardzo podobna, a ich struktura jest efektem działania wielu organizmów. Ciekawostką jest obecność w tych ekosystemach koralu czerwonego (Corallium rubrum), cennego i chronionego gatunku, który choć nie tworzy masowych raf, jest ikoną śródziemnomorskich podwodnych krajobrazów.

Zagrożenia i ochrona

Niestety, podobnie jak rafy tropikalne, europejskie ekosystemy koralowe – zarówno te głębinowe, jak i koraligenne – są narażone na poważne zagrożenia. Głównymi czynnikami niszczącymi są zmiany klimatyczne, prowadzące do zakwaszenia oceanów (co utrudnia koralowcom budowanie szkieletów wapiennych), a także mechaniczne uszkodzenia spowodowane przez trałowanie denne, wydobycie ropy i gazu oraz budowę podwodnych rurociągów. Zanieczyszczenia, takie jak mikroplastik i odpady chemiczne, również stanowią poważne ryzyko. Z uwagi na ich powolny wzrost i kruchość, raz zniszczone rafy potrzebują setek, a nawet tysięcy lat, aby się zregenerować. Wiele z tych obszarów jest objętych ochroną w ramach europejskich i międzynarodowych programów, mających na celu zachowanie tych niezwykłych i wrażliwych ekosystemów dla przyszłych pokoleń.

Podsumowanie: Unikalne rafy Europy

Podsumowując, choć Europa nie ma tropikalnych, płytkowodnych raf koralowych, posiada swoje własne, równie fascynujące i ekologicznie ważne koralowe królestwa. Głębinowe rafy zimnowodne i śródziemnomorskie formacje koraligenne są dowodem na niezwykłą adaptacyjność życia i przypominają nam, że cuda natury istnieją w wielu formach i na różnych głębokościach. Są to ciche, ukryte skarby, które zasługują na naszą uwagę, zrozumienie i przede wszystkim – ochronę. Ich istnienie to dowód na to, że pod powierzchnią europejskich wód kryje się świat pełen tajemnic i niezwykłej bioróżnorodności.