Czym jest kwasica mleczanowa w cukrzycy?

Cukrzyca to choroba, która wymaga nieustannej czujności i świadomości potencjalnych powikłań. Chociaż wiele mówi się o hiperglikemii, hipoglikemii czy stopie cukrzycowej, istnieje mniej znane, lecz potencjalnie bardzo groźne powikłanie – kwasica mleczanowa. Zrozumienie jej mechanizmów, objawów i sposobów zapobiegania jest kluczowe dla każdego, kto zmaga się z cukrzycą, a także dla jego bliskich.

Czym jest kwasica mleczanowa?

Kwasica mleczanowa to stan metaboliczny charakteryzujący się nadmiernym gromadzeniem się kwasu mlekowego (mleczanu) we krwi, co prowadzi do obniżenia jej pH, czyli kwasicy. W normalnych warunkach organizm produkuje kwas mlekowy w niewielkich ilościach, zwłaszcza podczas intensywnego wysiłku fizycznego, kiedy mięśnie pracują w warunkach niedoboru tlenu (metabolizm beztlenowy). Zdrowa wątroba i nerki efektywnie przetwarzają i usuwają ten kwas, utrzymując równowagę kwasowo-zasadową organizmu.

Problem pojawia się, gdy produkcja kwasu mlekowego drastycznie wzrasta lub jego eliminacja jest upośledzona. Wówczas mleczan zaczyna kumulować się w organizmie, prowadząc do poważnych zaburzeń. Jest to stan pilny, wymagający natychmiastowej interwencji medycznej.

Kwasica mleczanowa a cukrzyca: Związek

Chociaż kwasica mleczanowa nie jest bezpośrednim powikłaniem samej hiperglikemii, u osób z cukrzycą ryzyko jej wystąpienia jest znacznie zwiększone z powodu kilku czynników. Najczęściej kojarzona jest z leczeniem farmakologicznym, ale również z innymi współistniejącymi schorzeniami, które często towarzyszą cukrzycy.

Metformina: Ważny, ale bezpieczny lek

Najczęstszym skojarzeniem kwasicy mleczanowej z cukrzycą jest lek Metformina, powszechnie stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2. Metformina, choć niezwykle skuteczna w obniżaniu poziomu glukozy we krwi, w bardzo rzadkich przypadkach może przyczynić się do rozwoju kwasicy mleczanowej. Dzieje się tak, ponieważ lek ten wpływa na metabolizm energetyczny komórek i może hamować glukoneogenezę w wątrobie, co pośrednio wpływa na metabolizm mleczanu.

Ważne jest, aby podkreślić, że ryzyko to jest niezwykle niskie (około 1 na 100 000 pacjentolat) i korzyści płynące ze stosowania Metforminy u większości pacjentów przewyższają to niewielkie ryzyko. Kluczowe jest jednak ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza, zwłaszcza w kontekście dawkowania i przeciwwskazań.

Inne czynniki ryzyka u cukrzyków

Oprócz Metforminy, istnieje szereg innych czynników, które mogą zwiększać ryzyko kwasicy mleczanowej u osób z cukrzycą:

• Niewydolność nerek: Nerki odgrywają kluczową rolę w usuwaniu mleczanu z organizmu. Upośledzenie ich funkcji (częste u cukrzyków) prowadzi do jego kumulacji.
• Niewydolność wątroby: Wątroba jest głównym organem odpowiedzialnym za metabolizm kwasu mlekowego. Jej dysfunkcja znacząco zwiększa ryzyko.
• Stany niedotlenienia (hipoksja): Jakiekolwiek stany prowadzące do niedoboru tlenu w tkankach (np. ciężka sepsa, wstrząs, zawał serca, ostra niewydolność oddechowa) zmuszają komórki do metabolizmu beztlenowego, co skutkuje masową produkcją mleczanu.
• Ciężkie odwodnienie: Może pogarszać perfuzję tkanek i funkcję nerek, sprzyjając niedotlenieniu i kumulacji mleczanu.
• Zatrucie alkoholem: Alkohol wpływa na metabolizm wątroby, upośledzając jej zdolność do przetwarzania mleczanu.
• Ciężkie infekcje: Mogą prowadzić do wstrząsu septycznego i niedotlenienia tkanek.

Objawy, które powinny zaniepokoić

Objawy kwasicy mleczanowej są często niespecyficzne, co utrudnia wczesne rozpoznanie. Mogą rozwijać się stopniowo, a ich nasilenie zależy od stopnia kwasicy. Do najczęstszych sygnałów alarmowych należą:

• Nudności i wymioty
• Bóle brzucha
• Ogólne osłabienie, zmęczenie, bóle mięśni
• Głęboki, szybki oddech (tzw. oddech Kussmaula) – organizm próbuje w ten sposób usunąć nadmiar dwutlenku węgla i podnieść pH krwi.
• Zawroty głowy, dezorientacja, senność
• Niskie ciśnienie krwi
• Zaburzenia rytmu serca
• W skrajnych przypadkach: śpiączka, wstrząs.

W przypadku zaobserwowania któregokolwiek z tych objawów, szczególnie u osoby z cukrzycą przyjmującej Metforminę, niezwłoczne wezwanie pomocy medycznej jest absolutnie kluczowe.

Jak stawia się diagnozę?

Diagnoza kwasicy mleczanowej opiera się na badaniach krwi. Lekarz zleci oznaczenie:

• Poziomu mleczanu: Podwyższone stężenie mleczanu (>5 mmol/L, a często znacznie wyższe) jest kluczowym wskaźnikiem.
• pH krwi: Obniżone pH (<7.35) potwierdza kwasicę.
• Gazometrii krwi: Ocena równowagi kwasowo-zasadowej, poziomu wodorowęglanów.
• Poziomu glukozy, kreatyniny, mocznika: Pomagają ocenić funkcję nerek i zróżnicować z innymi powikłaniami cukrzycy.

Szybkość w postawieniu diagnozy i rozpoczęciu leczenia znacząco wpływa na rokowanie pacjenta.

Leczenie i zapobieganie

Leczenie kwasicy mleczanowej

Leczenie kwasicy mleczanowej jest zawsze prowadzone w warunkach szpitalnych i ma charakter intensywny:

1. Leczenie przyczynowe: Najważniejsze jest usunięcie przyczyny kwasicy (np. leczenie infekcji, poprawa funkcji nerek, przerwanie podawania Metforminy).
2. Intensywne nawadnianie dożylne: W celu poprawy perfuzji tkanek i wsparcia funkcji nerek.
3. Wyrównywanie zaburzeń kwasowo-zasadowych: W niektórych przypadkach podaje się wodorowęglan sodu dożylnie, choć jego zastosowanie jest kontrowersyjne i decyzję podejmuje lekarz.
4. Hemodializa: W ciężkich przypadkach, zwłaszcza przy niewydolności nerek, hemodializa może być konieczna do szybkiego usunięcia mleczanu i Metforminy z organizmu.

Zapobieganie kwasicy mleczanowej

Zapobieganie jest kluczowe, zwłaszcza u osób z cukrzycą. Oto najważniejsze zasady:

• Regularne kontrole: U osób przyjmujących Metforminę niezbędne są regularne badania funkcji nerek i wątroby.
• Edukacja pacjenta: Świadomość objawów kwasicy mleczanowej i wiedza, kiedy należy szukać pomocy medycznej.
• Unikanie odwodnienia: Pamiętaj o odpowiednim nawodnieniu, szczególnie w upały, podczas choroby czy wysiłku.
• Ostrożność z alkoholem: Ograniczenie spożycia alkoholu, który może upośledzać funkcje wątroby.
• Przestrzeganie zaleceń lekarskich: Zwłaszcza w przypadku występowania innych chorób współistniejących.
• Przerwanie Metforminy: Zgodnie z zaleceniami lekarza, Metforminę należy odstawić przed badaniami z kontrastem jodowym (np. tomografia komputerowa) oraz przed planowanymi operacjami.

Ciekawostka: Kwasica mleczanowa nie jest wyłącznie problemem osób z cukrzycą. Może wystąpić u każdego w stanach ciężkiego niedotlenienia (np. podczas wstrząsu septycznego, ciężkiego ataku astmy, czy zatrucia cyjankiem). Jednak u cukrzyków, z uwagi na specyfikę leczenia i częstość występowania innych chorób, ryzyko jej rozwoju jest znacząco podwyższone, co podkreśla wagę świadomości i profilaktyki w tej grupie pacjentów.