Jaki statut stowarzyszenia, a jaki fundacji?

Planujesz założyć organizację pozarządową i zmienić świat na lepsze? Fantastycznie! Zanim jednak w pełni poświęcisz się misji, czeka Cię kluczowe zadanie – stworzenie statutu. To nie jest zwykły dokument, to konstytucja Twojej organizacji, która zdefiniuje jej duszę, cel i zasady działania. Niezależnie od tego, czy tworzysz stowarzyszenie z grupą pasjonatów, czy powołujesz do życia fundację, dobrze napisany statut jest fundamentem, bez którego cała konstrukcja może się zawalić. Zanurzmy się w świat paragrafów, by zrozumieć, co musi znaleźć się w statucie stowarzyszenia, a co w statucie fundacji.

Co to jest statut i dlaczego jest tak ważny?

Statut to najważniejszy wewnętrzny akt prawny regulujący funkcjonowanie organizacji. To właśnie na jego podstawie sąd rejestrowy (KRS) decyduje o wpisaniu podmiotu do rejestru. Jednak jego rola nie kończy się na rejestracji. Jest to praktyczny przewodnik, do którego będziesz zaglądać w razie wątpliwości dotyczących kompetencji organów, praw członków czy zasad zarządzania majątkiem. Błędy lub nieścisłości w statucie mogą prowadzić do paraliżu decyzyjnego, wewnętrznych konfliktów, a w skrajnych przypadkach nawet do rozwiązania organizacji. Potraktuj go więc nie jako biurokratyczny wymóg, ale jako przemyślaną inwestycję w przyszłość.

Statut stowarzyszenia – siła w ludziach

Stowarzyszenie to zrzeszenie osób o wspólnych zainteresowaniach lub celach. To właśnie członkowie są jego sercem i najwyższą władzą. Statut musi więc precyzyjnie określać ich rolę oraz strukturę demokratycznego zarządzania. Prawo o stowarzyszeniach narzuca konkretne elementy, które muszą się w nim znaleźć.

Kluczowe elementy statutu stowarzyszenia:

1. Nazwa, siedziba i teren działania: Podstawowe dane identyfikacyjne. Nazwa musi odróżniać się od innych, a teren działania może być lokalny, ogólnopolski lub międzynarodowy.
2. Cele i sposoby ich realizacji: To esencja Waszej działalności. Opiszcie precyzyjnie, co chcecie osiągnąć (np. „Ochrona dziedzictwa kulturowego regionu”) i jak zamierzacie to robić (np. „Poprzez organizację warsztatów, digitalizację archiwów, wydawanie publikacji”).
3. Członkowie – ich prawa i obowiązki: Należy określić, kto i na jakich zasadach może zostać członkiem, jakie ma prawa (np. do głosowania, do udziału w działaniach) i obowiązki (np. płacenie składek, przestrzeganie statutu). Warto rozważyć różne rodzaje członkostwa: zwyczajne, wspierające, honorowe.
4. Władze stowarzyszenia: To absolutnie obowiązkowy element. Statut musi opisywać kompetencje i tryb wyboru:
   • Walnego Zebrania Członków – najwyższej władzy, podejmującej kluczowe decyzje.
   • Zarządu – organu wykonawczego, reprezentującego stowarzyszenie na zewnątrz.
   • Organu kontroli wewnętrznej (najczęściej Komisji Rewizyjnej) – pilnującego finansów i zgodności działań Zarządu ze statutem.
5. Majątek i składki członkowskie: Skąd organizacja będzie czerpać fundusze? Statut musi określać źródła majątku (składki, darowizny, granty, działalność gospodarcza) oraz zasady opłacania składek.
6. Zasady zmiany statutu i rozwiązania stowarzyszenia: Każdy statut musi zawierać „instrukcję” na przyszłość – jak można go zmienić i co stanie się z majątkiem organizacji po jej ewentualnej likwidacji.

Statut fundacji – siła w majątku

Fundacja opiera się na innym filarze – majątku przeznaczonym przez założyciela (fundatora) na określony cel społeczny lub gospodarczo użyteczny. Wola fundatora jest tu kluczowa i to ona kształtuje statut. W fundacji nie ma członków w rozumieniu stowarzyszenia, a władzę sprawują organy powołane zgodnie z wolą założyciela.

Niezbędne zapisy w statucie fundacji:

1. Nazwa i siedziba: Podobnie jak w stowarzyszeniu, to podstawowe dane identyfikacyjne.
2. Cel, zasady i formy działalności: Cel musi być społecznie lub gospodarczo użyteczny (np. wspieranie nauki, ochrona zdrowia, rozwój kultury). Statut musi jasno precyzować, co fundacja będzie robić, aby ten cel zrealizować.
3. Majątek fundacji: To element wyróżniający fundację. Statut musi określać wysokość funduszu założycielskiego (mogą to być pieniądze, papiery wartościowe, a nawet nieruchomości) oraz inne źródła dochodu.
4. Skład i organizacja Zarządu: Zarząd to obowiązkowy i najważniejszy organ fundacji. Statut określa jego skład, sposób powoływania i odwoływania członków oraz zakres ich uprawnień. To Zarząd kieruje działalnością i reprezentuje fundację.
5. Inne organy (opcjonalnie): Fundator może przewidzieć istnienie innych organów, np. Rady Fundacji, która pełni funkcje kontrolne i opiniodawcze wobec Zarządu. Jej istnienie nie jest obowiązkowe, ale często spotykane w większych organizacjach.
6. Zasady zmiany statutu oraz celu fundacji: Statut musi określać, kto i w jakim trybie może dokonywać w nim zmian. Zmiana celu jest możliwa tylko w wyjątkowych, określonych w statucie sytuacjach.

Stowarzyszenie vs. Fundacja – kluczowe różnice w pigułce

Podstawa działania

Stowarzyszenie: Ludzie i ich wspólna wola. To demokratyczna struktura oparta na członkostwie.

Fundacja: Majątek i wola fundatora. To struktura, w której kluczowe jest realizowanie celów określonych przez założyciela.

Najwyższa władza

Stowarzyszenie: Walne Zebranie Członków. To członkowie mają ostateczny głos w najważniejszych sprawach.

Fundacja: Zarząd. Działa w ramach wytycznych statutu i woli fundatora, nie ma nadrzędnego organu członkowskiego.

Założyciele

Stowarzyszenie: Minimum 7 osób fizycznych (dla stowarzyszenia rejestrowego).

Fundacja: Wystarczy jedna osoba fizyczna lub prawna (np. inna firma czy organizacja).

Dobry statut to fundament sukcesu

Pamiętaj, że statut to coś więcej niż dokument wymagany przez sąd. To mapa drogowa Twojej organizacji. Poświęć czas na jego staranne przygotowanie, przemyśl każdy zapis i zastanów się nad potencjalnymi scenariuszami w przyszłości. Dobrze skonstruowany statut pozwoli uniknąć nieporozumień, usprawni działanie i stanie się solidnym fundamentem, na którym zbudujesz organizację zdolną do realnego i trwałego zmieniania świata.